Vijf vragen over de nieuw ontdekte ebola-medicijnen

Om wat voor medicijnen gaat het?

Ze hebben niet de stoerste namen, de medicijnen ‘REGN-EB3’ en ‘mAb114’, maar volgens wetenschappers gaan ze levens redden. Ze kunnen – mits ingezet in het beginstadium van de ziekte – wellicht de sterfte aan ebola met negentig procent terugdringen. Nu is het virus zeer dodelijk: 40 tot 90 procent van de besmette mensen overlijdt.

Een internationale onderzoeksgroep, die verbonden is met de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), ontwikkelde de medicijnen. Het onderzoek was onderdeel van het Palm-trial. Palm is een afkorting voor de Swahilische uitdrukking ‘Pamoja tulinde maisha’, wat ‘samen levens redden’ betekent. Sinds november testten de wetenschappers vier verschillende medicijnen op bijna 700 patiënten.

Twee medicijnen kwamen goed uit de bus. Van de mensen die de twee meest effectieve middelen kregen, overleefde respectievelijk 66 en 71 procent. Patiënten die het virus niet overleefden waren vooral mensen die het virus al langer hadden. Vanaf nu kan niemand meer zeggen dat ebola niet te genezen valt, zei één van de onderzoekers op de persconferentie afgelopen maandag, waarop het team haar voorlopige resultaten presenteerde.

Ebola wordt overgedragen door lichamelijk contact, of contact met lichaamsvloeistoffen van een besmet persoon. Ook kan iemand ziek worden door het eten van geïnfecteerd vlees; ook dieren kunnen ebola krijgen. Het virus valt je cellen aan en veroorzaakt interne bloedingen, waaraan patiënten overlijden.

De nieuwe medicijnen zijn gemaakt met behulp van anti-lichamen van patiënten die ebola wél overleefden – hun lichaam vond een manier om het virus zelf te slopen. De wetenschap probeert die methode nu na te bootsen. De anti-lichamen worden ook wel monoklonale antistoffen genoemd.

Mogen de medicijnen al gebruikt worden?

Normaal kent geneesmiddelenonderzoek altijd drie fases, waarin het medicijn steeds uitgebreider wordt getest: grotere groepen patiënten worden langer gevolgd. Dan pas worden medicijnen officieel erkend en verstrekt. Dit proces kan jaren tot tientallen jaren duren.

Maar nood breekt wet: het kan zijn dat het nieuwe middelen toch gebruikt mogen worden, omdat er niets anders is. Dat kan alleen met toestemming van de overheid. Volgens de WHO kunnen de nieuwe medicijnen al wel ingezet worden, maar het is onduidelijk of dan ook iedereen er straks toegang toe heeft.

Wat als er een patiënt in Nederland aanklopt?

Vorige week was er even paniek: er zou een ebola-patiënt in het Maasstadziekenhuis liggen, maar dat bleek loos alarm. De paniek was nergens voor nodig, want de alle acht universitaire ziekenhuizen zijn voorbereid op de opvang, screening en verzorging van ebola-patiënten.

Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is het ook hier mogelijk om niet geregistreerde middelen, zoals de nieuwe medicijnen, toe te passen om ebola te behandelen. ‘Als er een patiënt met een ebola infectie in Nederland is, zal afhankelijk van de beschikbaarheid van medicijnen en de meest recente wetenschappelijke inzichten worden bekeken of en zo ja, welke medicijnen de patiënt toegediend krijgt’, aldus het rijksinstituut.

Hoe groot is het probleem van ebola precies?

Op dit moment is het crisis in Congo, waar sinds augustus vorig jaar al meer dan 1600 mensen om het leven kwamen en 2500 besmet raakten met ebola. Vorige maand riep de WHO een ‘internationale gezondheidscrisis’ uit, toen bleek dat ebola zich had bewogen naar de miljoenenstad Goma, op de grens met Rwanda.

De huidige ebola-epidemie is de op één na dodelijkste. In West-Afrika kwamen tussen 2014 en 2016 zo’n 11.000 mensen om het leven. Het ebolagebied in Congo, in de provincies Ituri en Noord-Kivu, grenst aan Oeganda, Zuid Soedan en Rwanda. Dagelijks passeren vele mensen de grenzen, die het virus mogelijk kunnen verspreiden.

Zijn er nog andere mogelijkheden om het virus te bestrijden?

Er is al een succesvol vaccin tegen ebola ontwikkeld, vertelt de Nederlandse immunoloog Mariëlle Haks. “Dat werkt heel goed en heel snel. Binnen een paar dagen ben je beschermd.” Het experimentele vaccin is al toegediend aan 163.000 mensen, en lijkt bij het overgrote deel effectief.

Haks werkt bij het Leids Universitair Medisch Centrum aan een onderzoek naar de werking van het vaccin. Want er is nog veel niet bekend, bijvoorbeeld hoe lang het mensen beschermt tegen ebola, zegt Haks. “In een acute situatie is het een zeer goed medicijn, maar blijf je een maand beschermd, vijf jaar, of je leven lang?”

De ontdekking van de nieuwe medicijnen verrast Haks enerzijds: “Wetenschap is altijd een verrassing”, zegt ze. “Maar aan de andere kant is het ook logisch. Er is heel veel aandacht voor ebola en dat zorgt voor mogelijkheden. Als je uit verschillende wetenschappelijke hoeken ernaar kijkt, ontstaan er snel nieuwe ideeën. Dan kun je samen naar de kern gaan van hoe zo’n virus werkt.”

Lees ook:

WHO roept internationale noodtoestand uit om ebola in Congo

De snel toenemende dodelijke uitbraak van ebola in Congo is door het expertcomité van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uitgeroepen tot een internationale noodtoestand voor de volksgezondheid.