Verergeren wij onze eigen rampen door elke tegenspoed in de kiem te willen smoren?

Na anderhalf jaar was ik weer in de Rode Hoed. Bucketlist Filosofie. Volle zaal. Gretig publiek en op het podium Daan Roovers, Bert Slagter en Arnon Grunberg, alle drie erg goed op dreef. Het ging over het werk van Nassim Taleb en het boek waarover het meest werd gezegd was De Zwarte Zwaan. Een veelzeggende titel, die verwijst naar wat je niet verwacht, omdat de meeste zwanen …, sorry, u zag het al. Het gaat om een netelige kwestie die filosofen kennen als het probleem van inductie. In hoeverre is wat tot nu toe gebeurde een garantie voor wat er gaat gebeuren in de toekomst? In 1911 schreef Bertrand Russell er dit over in The Problems of Philosophy: ‘De boer die de kip haar leven lang elke dag heeft gevoerd, draait op een dag haar nek om, hetgeen aantoont dat een subtielere inschatting van de eenvormigheid van de natuur nuttig zou zijn geweest voor de kip.’

Taleb publiceerde zijn Zwarte Zwaan in 2007, net voordat de toenmalige bui losbarstte. Inmiddels zitten we als mensheid met een aantal onverwachte wendingen – corona en klimaat – waarop we nog geen goed antwoord hebben. Is het mogelijk om uit die kippenrol weg te blijven of gaan deze ‘boeren’ ons de nek omdraaien?

Overijverig blussen leidt tot ergere brand

Slagter kwam met een aan Taleb ontleende uitleg over hoe wij rampen verergeren. Een bosbrand is niet altijd een ramp. Blikseminslag, er ligt weinig dor hout, dat verbrandt en dan houdt het vuur op. Maar als je elk klein brandje meteen blust dan zal de hoeveelheid dor hout gauw vermeerderen. Dat gaat geheid een keer fout als een klein brandje niet zo goed geblust wordt en het vuur snel om zich heen kan grijpen doordat er zo lekker veel dor hout is komen te liggen. Dat overijverige blussen van kleine brandjes leidt tot één heel erg verwoestende brand.

Slagter trok deze parallel door naar het maatschappelijke leven waar we steeds kleine brandjes blussen in de hoop die grote brand voor te zijn waarvoor we echter zelf de brandstof aan het klaarleggen zijn. Het idee is dat je kleine ongelukjes beter kunt laten gebeuren omdat je anders een groter ongeluk over je afroept.

Vergelijk het met een risicoloze opvoeding voor je kind. Als je je kind alle kleine teleurstellingen onthoudt (slecht cijfer, scheve tanden, geen merkkleding, geen mobieltje) dan zal het nooit bestand zijn tegen de echte teleurstellingen in het leven. Kleine ellende maakt weerbaar voor de grotere variant is het idee.

Er was maar één avond beschikbaar dus kwamen we er niet helemaal uit of Taleb alleen maar goede metaforen heeft in de vorm van parabels over allerlei soorten tegenslag. De vraag in hoeverre hij ook praktische suggesties voor de beste aanpak van naderende rampen heeft bleef een beetje hangen.

We zijn veel braver dan verwacht

Grunberg maakte bezwaar tegen het idee van kleine schades die grotere ellende voorkomen. Het zogenaamd ‘louterende’ of ‘reinigende’ aspect van een crisis vond hij verwerpelijk. Stel dat de corona-epidemie tot gevolg heeft dat een aantal redelijk draaiende kleine restaurants ten onder gaat zodat daar verse nieuwe eetplekken voor in de plaats komen. Dat er op die nieuwe eetplekken heel anders gekookt wordt kan toch nooit opwegen tegen de ellende van de slachtoffers die hun nering kwijtraakten?

We belandden een beetje naast het thema toen onze volgzaamheid ten aanzien van de beperkende maatregelen ter sprake kwam. Grunberg constateerde dat we veel braver zijn dan hij verwachtte.

Hij deed in een flits een mini-voordrachtje over de aard van de mens: ‘Vliegtuigveiligheid. Het is toch niet te geloven dat je braaf je zakken leegt, je schoenen uittrekt, je sokken zelfs, desnoods alletwee, als je dan maar het vliegtuig in mag. Maar onderbroek uittrekken zou ik niet doen, hoewel, als ze het allemaal doen? Er is dan natuurlijk altijd één lastpak dat protesteert en desnoods met geweld wordt weggeleid. “Goed dat ze ’m afvoeren!” roepen we dan ook nog.’

Terugblikkend waren we eigenlijk best tevreden over hoe volk en staat het virus tegemoet traden. Een zorgelijk aspect in de huidige situatie is dat een serieus gesprek over hoe ver de regering mag gaan bij de maatregelen eigenlijk helemaal gekaapt is door ontremd rechts. Het slotakkoord was: wees geen kip, hou de boer in de gaten.