Wachtlijsten
Onderzoekers Radboud Universiteit: Medisch traject is niet voor iedereen nodig die op transgenderzorg wacht
Mensen die op de wachtlijst staan voor transgenderzorg kunnen in sommige gevallen beter terecht bij de reguliere ggz of de huisarts, stellen onderzoekers van de Radboud Universiteit. Mensen die vragen hebben over gender of discriminatie, hebben daar meer baat bij dan bij een medisch traject.
Er is veel behoefte aan transgenderzorg in Nederland: meer dan 7500 mensen staan op de wachtlijst voor een eerste intakegesprek bij de genderpoli. En dat is niet altijd zo geweest. In 2019 waren het er nog zo’n 2500.
De wachtlijsten hebben tot gevolg dat het twee jaar kan duren voordat iemand terecht kan. Dat heeft grote gevolgen voor trans personen, zeggen belangenorganisaties en experts. De klachten die mensen hebben omdat hun lichaam niet past bij hun genderidentiteit kunnen erger worden als ze niet worden geholpen. Soms zijn die klachten zo erg dat mensen suïcidale gedachten krijgen. Anderen gaan zelf experimenteren met hormonen, met alle gezondheidsrisico’s van dien.
Alleen maar langer
Hoe kan het dat meer mensen specialistische medische genderzorg nodig hebben? Die vraag hield ook de Tweede Kamer en het ministerie van volksgezondheid bezig. In opdracht van dat laatste instituut deed de Radboud Universiteit onderzoek naar de vraag waarom de wachtlijsten almaar langer worden.
Bij het Radboudumc weten ze waar ze het over hebben. Drie jaar geleden werd daar een nieuwe genderpoli opgezet. Binnen de kortste keren ontstond ook daar een wachttijd. “We wilden graag iets doen om het probleem van de wachtlijsten op te lossen”, zegt onderzoeker Chris Verhaak, klinisch psycholoog bij het Radboud Expertisecentrum Geslacht & Gender. “Maar in die drie jaar zagen we dat de wachtlijsten alleen maar langer werden.”
Weinig cijfers bekend
Onderzoek doen naar trans personen is moeilijk, omdat er weinig cijfers voorhanden zijn. Wachtlijsten zeggen bijvoorbeeld weinig over het totale aantal trans inwoners van Nederland. Niet iedereen die trans is, heeft immers behoefte aan zorg bij de genderpoli.
Dat er tegenwoordig meer plekken zijn waar je voor transgenderzorg terecht kan dan vroeger, betekent ook niet automatisch dat er meer trans personen zijn. “We kunnen niet zeggen dat het aantal trans mensen is gegroeid”, zegt Enny Das, ook betrokken bij het onderzoek en hoogleraar Communicatie en Beïnvloeding aan de Radboud Universiteit. “Wel zijn trans mensen nu zichtbaarder, en daarom zou het kunnen lijken alsof het er nu meer zijn dan vroeger. Je kunt de vergelijking trekken met homoseksualiteit: toen dat in Nederland verboden was, leek het ook alsof het niet bestond.”
“Om de wachtlijsten goed te doorgronden moesten we vanuit meerdere disciplines kijken”, zegt onderzoekscoördinator Marion Wasserbauer. De redenen dat de wachttijd voor transgenderzorg oplopen zijn complex. Daarom zijn naast Verhaak, Das en andere wetenschappers ook focusgroepen van trans personen zelf, ouders van trans personen en zorgmedewerkers gevraagd om mee te praten over de oorzaken van de wachttijden.
Vaker naar de ggz en huisarts
Na meer dan een jaar concluderen de onderzoekers nu dat de wachttijden niet zijn opgelost door het uitbreiden van de genderpoli’s. In plaats daarvan zou een deel van de mensen die nu op de wachtlijst staan, beter op andere plekken terecht kunnen, zoals bij de reguliere ggz. De genderpoli’s, legt Verhaak uit, zijn gericht op een medisch traject met een duidelijk begin- en eindpunt. “De medische wetenschap is er toch vooral om een probleem op te lossen.” Dat doen genderpoli's door psychologische hulp te bieden, maar ook met op het lichaam gerichte zorg zoals hormonen en chirurgische ingrepen.
Op andere vragen, van mensen die bijvoorbeeld hun genderidentiteit aan het ontdekken zijn, zijn de poli’s minder goed toegerust. Verhaak: “Even zwart-wit is het nog vaak zo dat huisartsen en ggz-medewerkers zeggen: het gaat over gender, dús je moet naar de poli. Maar niet voor iedere vraag over gender is een medische oplossing.”
Toen Verhaak vorig jaar in het programma EenVandaag suggereerde dat sommige mensen die nu op de wachtlijst staan bij de genderpoli beter naar de reguliere ggz zouden kunnen, leidde dat bij sommigen tot boze reacties. Zo vreesde Trans Zorg Nu, een actiegroep die zich hard maakt voor toegankelijker transzorg, dat verwijzen naar de reguliere ggz trans mensen in grote psychologische problemen zou brengen. Wasserbauer benadrukt dat de poli’s belangrijk blijven. “We impliceren zeker niet dat mensen geen medische zorg nodig hebben.”
Verkennen van je identiteit
De onderzoekers willen vooral duidelijk maken dat trans mensen op méér plekken dan de poli terecht moeten kunnen. Nu is het zo dat het zorglandschap de problemen isoleert op de poli. Das: “Even gechargeerd is het nu zo dat Nederland zegt: we stellen die poli’s in voor vragen rond gender, dan hoeven wij er verder niet meer over na te denken.” Wasserbauer: “Dan zijn dus trans mensen het probleem.”
Bij de ggz en bij de huisarts kan er nog wel één en ander verbeterd worden. Verhaak: “Mensen willen graag naar de poli omdat ze zich elders minder gehoord voelen.” Wassenbauer: “Er is vaak handelingsverlegenheid bij psychologen en huisartsen. Terwijl bij trans personen soms ook een groot verlangen is naar een meer coachend gesprek bij een psycholoog, iets wat kan helpen bij het verkennen van de genderidentiteit.”
Maatschappelijke acceptatie
“Een gedeelte van de problematiek ligt ook in de maatschappij”, zegt Das. “Meer fluïde vormen van gender zijn nog niet volledig geaccepteerd op scholen en op de werkvloer. Sommige trans personen op de wachtlijst hebben problemen door het gebrek aan erkenning of acceptatie, zogenoemde minderheidsstress. Zij worden ook naar de poli doorverwezen. Maar als de maatschappij toleranter zou zijn, hoeft die geen oplossing te bieden.”
Das concludeert na een analyse van nieuwsberichten en sociale media dat het maatschappelijk debat over gender in de laatste twee jaar verhard is. “Of mensen zich nu positief of negatief uitlaten over trans personen, de emoties zijn negatiever. Dus ook mensen die zich uitspreken vóór trans rechten doen dat met meer woede en verdriet.”
Ook circuleren er theorieën die niet kloppen, zoals dat jongeren trans zouden worden door kopieergedrag op school. Das: “Over complexe dingen willen mensen vaak graag een eenduidige verklaring, vooral als ze er niet het fijne van weten.” Marion Wasserbauer: “Gender raakt ons omdat het zo bepalend is voor hoe we elkaar als mens begrijpen: als je een mens bent, heb je een gender. Als daar iets in verschuift, kan dat veel losmaken.”
Trans personen in Nederland
Aantal: Het is moeilijk om vast te stellen hoeveel mensen zich in Nederland identificeren als trans. Volgens het CBS bestond het aantal mensen dat in 2021 juridisch het geslacht had laten wijzigen uit 0,039 procent van de bevolking. Maar niet iedereen die trans is, laat het paspoort wijzigen. Ook is de keuze in het paspoort beperkt: alleen een V of M is mogelijk. Wie een X wil, voor non-binair, kan die alleen krijgen met een deskundigenverklaring en na tussenkomst van de rechter. Hoeveel mensen een X in het paspoort hebben, wordt niet centraal geregistreerd.
Wachtlijsten: Wel is zeker dat de wachtlijsten voor transgenderzorg groeien. Het aantal mensen dat wachtte op een intakegesprek steeg van oktober 2019 en juli 2022 van 2830 mensen tot 8630 personen. Maar omdat mensen zich vaak op meerdere plekken aanmelden, ligt het werkelijke aantal waarschijnlijk lager: zo’n 7700 personen in juli 2022.
Behandeling: Onderzoek toont aan dat minder dan 1 procent van de mensen die geslachtsaanpassende chirurgie hebben gehad, spijt heeft. Alleen volwassenen komen in aanmerking voor chirurgie.
Kinderen: Sommige landen, zoals Zweden en Groot-Brittannië, schrijven geen puberteitsremmers of hormonen voor aan kinderen. In Nederland zijn de procedures zorgvuldiger, zeggen experts van genderpoli’s. Daarom krijgen sommige kinderen hier wel hormonen. Uit recent onderzoek van het Amsterdam UMC onder jongeren die puberteitsremmers kregen en op jonge leeftijd startten met geslachtshormonen, bleek dat 98 procent die hormonen op latere leeftijd nog gebruikte.
Jongens en meisjes: In Nederland, maar ook in andere landen zijn er op het moment opvallend meer geboren meisjes die op de wachtlijst voor transgenderzorg. De onderzoekers van de Radboud Universiteit spreken van een ‘inhaalslag’: eerder waren de cijfers juist andersom. Hoe die inhaalslag tot stand is gekomen, moet nog worden onderzocht.
Minderheidsstress: Het aantal discriminatiemeldingen door trans personen steeg afgelopen jaar behoorlijk, bleek uit cijfers van Transgender Netwerk Nederland (TNN). Daarnaast maakt zo’n 43 procent van de trans personen jaarlijks verbaal of fysiek geweld mee.
Lees ook:
Hoe ‘mister X’ al maandenlang een trans vrouw terroriseert
Trans vrouw Isabella deed meerdere keren aangifte van zware mishandeling. Maar terwijl haar belagers nog vrij rondlopen, kreeg ze zelf bezoek van de vreemdelingenpolitie.
Wat ging er mis bij de Engelse genderkliniek voor jongeren?
Bij de enige Engelse genderkliniek voor jongeren ging veel fout de afgelopen tien jaar. Zoveel dat de kliniek dit jaar sluit. Journalist Hannah Barnes schreef er een boek over: Time to think. ‘Het is een verhaal over hoe goedwillende professionals de fout in kunnen gaan als er onvoldoende toezicht is.’
