Onderzoek naar kankermedicijn kan tientallen miljoenen besparen

Een behandeling tegen kanker die jaarlijks honderden miljoenen euro’s kost, kan een stuk goedkoper. De voorgeschreven dosis kan met een kwart omlaag zonder dat dat ten koste gaat van de therapie. Ook reageert maar ongeveer de helft van de mensen op de therapie. De farmaceut, MSD, weet dat. “Maar zij heeft geen prikkel om daar iets aan te veranderen”, zegt ziekenhuisapotheker Rob ter Heine.

Ter Heine is, net als hoogleraar longziekten Michel van den Heuvel, verbonden aan het Radboudumc dat een grootschalig onderzoek is begonnen naar het veelgebruikte medicijn pembrolizumab. Dat doet het Radboudumc samen met de patiëntenvereniging Longkanker Nederland, de beroepsorganisaties voor apothekers en longartsen, en met verzekeraars. Elk jaar wordt in Nederland voor ruim 350 miljoen euro van het medicijn gekocht. Het grootste deel, ongeveer 200 miljoen euro, gaat naar patiënten met longkanker. Het is ook deze groep patiënten waar het onderzoek zich de komende drie jaar op richt.

Is het ethisch om te experimenteren?

De ene groep krijgt de dosis die de fabrikant nu voorschrijft en de andere groep krijgt een kwart minder. Ter Heine en Van den Heuvel willen ook uitzoeken hoe zij vooraf, of al vroeg in de therapie, kunnen voorspellen wie op de therapie gaat reageren. Patiënten bij wie de therapie niet zal aanslaan, kunnen dan een andere behandeling krijgen.

Eigenlijk staat al vast dat een lagere dosis pembrolizumab net zo effectief is. “Dat heeft de fabrikant al laten zien en enigszins verborgen in het registratiedossier gezet”, zegt Ter Heine. “Ook staan daarin staan allerlei wiskundige modellen over de relatie tussen de dosering, concentratie in het bloed en werkzaamheid van het geneesmiddel. We zijn gaan rekenen met die lagere dosering en hebben ook daarmee bevestigd gekregen dat er niet wordt ingeboet aan effectiviteit.” De onderzoekers willen nu in de praktijk bevestigen dat de lagere dosering niet slechter is.

Pembrolizumab is een middel dat het eigen immuunsysteem helpt een tumor op te ruimen. Het behoort dus tot de immunotherapieën, een markt die wereldwijd goed is voor ongeveer 100 miljard dollar. Omdat de medicijnen prijzig zijn, is internationaal al eerder onderzocht of de doseringen omlaag kunnen. Dat bleek bij pembrolizumab inderdaad het geval bij de aanpak van melanomen.

Na marktintroductie moet de fabrikant van een geneesmiddel de veiligheid en werkzaamheid in de gaten houden. Maar een verplichting om de dosis verder te optimaliseren is er niet. “Dat doen farmaceuten al helemaal niet als dat ertoe kan leiden dat er minder van hun geneesmiddel wordt voorgeschreven”, zegt ter Heine.

Rekenmethode gaat niet op

Vanwaar die hoge dosering terwijl de fabrikant zelf, zij het verkapt, aangeeft dat minder best kan? “Gebruikersgemak”, zegt Van den Heuvel. Elke patiënt heeft voldoende aan 2 milligram per kilo lichaamsgewicht, wat neerkomt op een gemiddelde dosis van 150 milligram. Daar is standaard 200 van gemaakt, zodat iedereen voldoende binnen krijgt. Maar deze redenering gaat niet helemaal op, want pembrolizumab is een antilichaam. Daarbij gaat het volgens Van den Heuvel om de concentratie in het bloed, en is gewicht niet de belangrijkste factor.

Ook anders dan bij gewone medicatie, zoals chemotherapie, is dat het voor de bijwerkingen niet uitmaakt of iemand 150 milligram krijgt of 200. “Dus de patiënt heeft niet direct voordeel van ons onderzoek”, zegt Van den Heuvel. “Maar indirect wel. Het geld dat wij besparen door de ene groep minder medicatie te geven, gebruiken we om nog meer te onderzoeken. Bijvoorbeeld bij wie immunotherapie wel en niet aanslaat. Pembrolizumab werkt bij 50 procent van de patiënten. De andere helft krijgt dus een zinloze behandeling, inclusief de bijwerkingen. Als we methoden kunnen vinden om snel vast te stellen of een therapie zin heeft of niet, verbeteren we de zorg. We helpen zo de patiënt, en natuurlijk ook de BV Nederland die minder geld kwijt is. We verspillen veel geld als we een medicijn niet op de gepaste manier gebruiken.”

Lees ook:

Immuuntherapie tegen kanker slaat aan, maar er is meer geld nodig voor onderzoek

Behandel een tumor eerst met immuuntherapie en snijd hem dan pas weg. Dat lijkt meer kans op genezing te bieden. En het is goedkoper. Juist daarom is er voor een vervolgstudie geen geld.

Reden voor optimisme over immuuntherapie tegen kanker

Oncologen krijgen steeds meer zicht op hoe zij afweercellen zo kunnen instrueren dat die tumoren te lijf gaan.