Nu de corona-lockdown nog zeker weken standhoudt, blijven de agenda’s voorlopig leeg. Dat kan een vervelend gevoel geven. Waarom hebben we het zo nodig om vooruit te kunnen kijken?
“Je vraagt veel van mensen als je ze zo lang depriveert van sociaal contact”, zegt gezondheidspycholoog Gijs Coppens. Coppens heeft een praktijk in Amsterdam en werkt voor het digitale zorgplatform OpenUp. “Die maatregelen betekenen een opgelegde frustratie, zoals we dat noemen: je hebt er geen invloed op. In therapie werken we vaak aan meer autonomie, dat is heel belangrijk voor de psychische gezondheid. Nu leveren we en groupe autonomie in bij de overheid. Het is een soort omgekeerde therapie.”
Coppens deed een steekproef onder ongeveer 700 Nederlanders. Ongeveer de helft van hen ervaart zware psychische last van de coronamaatregelen, waar onder normale omstandigheden maar ongeveer een op de vijf zo’n last ervaart. “Ook veel mensen die normaal geen psychische klachten hebben, hebben het zwaar. Dat zie ik ook in mijn praktijk. Bij ongeveer de helft slaat het naar binnen: die worden angstig, somber, moedeloos. Bij de andere helft naar buiten: zij beginnen te ageren, houden zich niet meer aan de regels.”
In de tijd verzonken wezens
Het is niet gek dat we ontregeld worden door het gebrek aan toekomstperspectief, zegt filosoof Joke Hermsen. Besef van tijd is kenmerkend voor ons menselijk bestaan. “Wij mensen zijn in de tijd verzonken wezens: met onze cognitieve en creatieve vermogens kunnen we nadenken over hoe het vroeger was, stilstaan bij het nu én we kunnen dromen over de toekomst.” Dat laatste hebben we nodig om ons leven richting te geven. “De schilder Mark Rothko zei het heel mooi: je moet je armen ergens naar uit kunnen strekken.”
“We kunnen heel slecht tegen uitzichtloosheid”, beaamt Kees van den Bos, hoogleraar sociale psychologie. “We zijn doelgerichte wezens. We worden erg gemotiveerd door doelen die voor onszelf en anderen belangrijk zijn. Het is belangrijk het gevoel te hebben dat je steeds dichter bij het verwezenlijken van dat doel komt.” Ook kleine doelen stellen voor de dag helpt ons om deze tijd door te komen, denkt Van den Bos.
Hermsen ziet ook in haar omgeving hoe mensen proberen grip te krijgen op een wereld waarin steeds meer dingen onzeker zijn. Ze proberen zich bijvoorbeeld vast te houden aan dingen die wél duidelijk meetbaar zijn, observeert ze. “We schieten volgens mij in een soort actualiteitsstress: de hele dag tellen we mondkapjes, tests, besmettingen, doden. Terwijl al dat tellen een diepere reflectie over hoe het er met ons voor staat en hoe we straks de draad weer op gaan pakken in de weg staat.”
De rol van het kapitalisme
Dat premier Rutte tijdens zijn persconferentie toch refereerde aan een eindpunt van de lockdown, terwijl lang niet zeker is wanneer de maatregelen kunnen worden stopgezet, kwam voort uit een menselijke behoefte, zegt ze. “We zijn allemaal aan het aftasten hoe we onszelf moeten verhouden tot een crisis waarvan onduidelijk is hoe hij zich zal ontrollen.”
Volgens Hermsen moeten we ons realiseren dat het concept van de toekomst zo belangrijk voor ons is door ons kapitalistische systeem. “Het kapitalisme heeft groei als doel en is dus per definitie gericht op morgen: het wil niet graag stilstaan bij het verleden, maar altijd vooruit en meer. We worden in deze maatschappij ook steeds sneller klaargestoomd om een bijdrage te gaan leveren aan die groei.” Daar hoort een idee over de toekomst bij. “Al op de basisschool leggen we kinderen toetsen op en bereiden we hen voor op de prestatiemaatschappij.”
Intermezzo
De coronacrisis biedt volgens Hermsen kansen om na te gaan waarom we altijd zo met de toekomst bezig zijn. “In mijn laatste boek gebruik ik het Griekse concept kairos, dat zoiets betekent als een door crisis ingegeven intermezzo, een interval waarin de dingen stilvallen. Daaruit kan iets nieuws ontstaan. Ik hoop dat we toch de moed kunnen vinden om over onszelf na te denken in niet-rendementsgerichte taal. We moeten ons niet langer blind staren op rijkdom, economisch rendement, mobiliteit of technologie, maar we moeten onze aandacht veel meer gaan richten op duurzaamheid, solidariteit en immateriële waarden.”
Ook Van den Bos ziet de situatie hoopvol in. “De eerste versoepeling komt eraan, er is licht aan het einde van de tunnel. We moeten doorgaan op de ingeslagen weg om de positieve trend te versterken.” Ja, als we beter zouden weten wanneer welke maatregel versoepeld kan worden, zou dat nog beter zijn voor onze mentale gezondheid. Maar Van den Bos snapt wel dat het kabinet dat nu nog niet kan zeggen: grote teleurstellingen kun je beter voorkomen.
‘We moeten er het beste van maken, niet bij de pakken neer gaan zitten’
Stijn Vermeulen (22) wiskundestudent uit Utrecht
Wiskundestudent Stijn Vermeulen (22) uit Utrecht: “Voordat het virus naar Nederland kwam, had ik een druk leven. Ik zit in het eerste jaar van een master die veel tijd vergt. Daarnaast hockeyde ik twee keer per week en at ik iedere maandag en dinsdag met een vaste vriendengroep van mijn studentenvereniging. Eigenlijk had ik iedere avond wel iets te doen.
“Dat is nu allemaal een beetje weggevallen. Mijn dagen bestaan vooral uit thuisblijven: de tripjes naar de supermarkt zijn het leukste gedeelte van de dag. Maar ik probeer niet in een sleur te belanden, want daar word je pas écht lamlendig van. Dagelijks houd ik mezelf bezig met kleine taakjes, in het huishouden, of voor mijn studie. Die klusjes moeten haalbaar zijn, zodat je ze daadwerkelijk kan afvinken en in een flow terechtkomt.
“Gelukkig woon ik met veertien huisgenoten; we eten bijna iedere dag samen. Dat is heel gezellig: er is altijd wel iemand om een film mee te kijken of een spelletje te doen. Op een gegeven moment moest ik juist zelfs wat tijd voor mezelf nemen, omdat ik ze zoveel zag. Maar aan de regels houden we ons nog trouw, er zijn hier nog geen geluiden dat mensen het niet meer zien zitten.
“Of de situatie uitzichtloos is? Ik zie het niet zo. We moeten er het beste van maken, vind ik, en niet bij de pakken neer gaan zitten. Ik verheug me nu vooral op het lustrum van mijn studentenvereniging, dat ik organiseer. Dat die festiviteiten pas eind volgend jaar plaatsvinden, deert niet. Daarvoor staat er voorlopig toch niets op de planning.”
‘Je overdenkt je leven, daar is ineens alle tijd voor’
Gonny de Bekker (73) oud-lerares creatieve vakken uit Nunspeet
Gonny de Bekker (73), oud-lerares creatieve vakken uit Nunspeet: “Overdag luister ik bewust geen radio meer, ik wil niet de hele dag geconfronteerd worden met corona. Toch brengt deze crisis je onwillekeurig in een retraite. Tijdens het schilderen van de bovenverdieping, waarmee ik maar ben begonnen omdat onze normaal zo drukke agenda nu leeg is, overdenk je je leven, daar is ineens alle tijd voor. Je denkt aan hoe het ooit was, hoe ik als jong meisje thuis op de boerderij meewerkte, en aan hoe het misschien straks verder gaat.
Mijn man Jan (75) en ik rennen twee keer per week 10 kilometer, samen, niet langer in een groep. We volgen de coronaregels strikt, want door onze leeftijd zitten we in een risicogroep. Als we op een ic-afdeling zouden belanden – als we al worden gereanimeerd – hoe zal dan de kwaliteit van het leven zijn? Als je longen ernstig zijn beschadigd door het virus, wat blijft er over?
In maart meldde het bestuur van het gemengde zangkoor dat de repetities werden gestopt. Vond ik overdreven, heb ik ook gezegd. Later hoorde ik dat de helft van de leden van een ander zangkoor, dat langer was doorgegaan, ziek was geworden. Er waren zelfs enkele mensen overleden. Ons bestuur had gelijk: zo kan het ook gaan, het leven kan zó voorbij zijn.”
‘Allerlei basale dingen zijn van ons weggenomen’
Tamara Kailani (41) specialist bedrijfssoftware uit Utrecht
Specialist bedrijfssoftware Tamara Kailani (41) uit Utrecht: “Iedereen hoopt op beter nieuws, al weten we dat dat nog niet komt. Mijn man, ik en onze kinderen van 7 maanden en 6 jaar zien op dit moment helemaal niemand meer. We volgen alle regels en adviezen. We gaan er niet op uit, ontvangen geen vrienden en we werken allebei thuis. Normaal gesproken heb je in de zomer vrienden over de vloer, ga je op vakantie. Dat zit er allemaal niet in.
“Misschien dat we binnenkort wel weer met mensen gaan afspreken, op anderhalve meter afstand. Als we meer gewend zijn aan deze situatie, en als we erop kunnen vertrouwen dat zij ook anderhalve meter afstand houden.
“Dat we zoveel niet weten, dat veroorzaakt angst. Allerlei basale dingen zijn van ons weggenomen. Soms denk ik over de toekomst, maar ik stop als ik angstig word. Ik probeer bij de dag te leven. Mijn oudste zoontje worstelt echt met wat er gebeurt. ‘Stomme corona’, zegt hij vaak. Hij weet niet dat wij ook niet weten hoe lang het nog duurt. Ik wil hem niet bang maken.
“Het is niet makkelijk om met deze onzekerheid te leven, maar we hebben geen andere keus. Ik put hoop uit de wetenschap. Uiteindelijk zal die toch met een oplossing moeten komen.”
Lees ook:
Dit is de invloed van corona op onze mentale gezondheid
Wat doet de coronacrisis met onze mentale gezondheid, en welke invloed hebben we daar zelf op? Twee deskundigen vertellen erover, en geven tips.
Lessen van kloosterlingen en kluizenaren: ‘In afzondering leven, als dat het allerergste is’
Hoe doe je dat, minder naar buiten gaan, en anderen weinig kunnen zien? Hoe leef je goed alleen en wat kun je doen om het leven met anderen in een kleine ruimte beter aan te kunnen? Deze zuster, monnik en kluizenaar delen hun lessen over zelfquarantaine.
