Kunnen hallucinaties en wanen een symptoom zijn van dementie?

Sommige ouderen kunnen last krijgen van hallucinaties of wanen, zonder dat ze een verleden in de psychiatrie hebben. Hoe kan dat?

Op zijn dagelijkse rondje met de hond ziet hij (73) soms bomen aan voor mensen. Hij heeft gelukkig in de gaten dat het niet klopt, maar het maakt hem wel onrustig en angstig. En het gaat van kwaad tot erger, totdat hij ook in huis mensen en dieren ziet die er niet zijn. Katten, kevers, en onbekenden die hem ’s nachts belagen in zijn eigen huis. Hij wordt steeds angstiger, ziet ook zijn vrouw, en uiteindelijk raakt hij zo verward dat hij gedwongen wordt opgenomen in een GGZ-instelling.

Alles wijst bij deze patiënt op een psychotische stoornis, maar dat is schijn, zegt Evelien Lemstra. Zij is neuroloog bij Alzheimercentrum Amsterdam en kwam deze casus tegen. Hallucinaties blijken maar al te vaak een symptoom van dementie. En wel van Lewy body dementie (LBD). Dat is na de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende variant van dementie, zegt Lemstra, al geniet die weinig bekendheid bij het brede publiek.

Schaamte

“Van alle mensen met dementie treft het 5 à 10 procent, wat neerkomt op pakweg 25.000 patiënten. Dat is waarschijnlijk een onderschatting, als je ziet hoe vaak de diagnose na overlijden pas voor het eerst wordt vastgesteld.”

Uit onderzoek van Lemstra blijkt dat de hallucinaties vaker voorkomen dan gedacht, maar dat patiënten er uit schaamte niet over beginnen. “Ook al gaat het meestal om milde visuele hallucinaties, oftewel ‘illusionaire vervalsingen’ als een gezicht zien in een bladerdek of wegschietende insecten.”

Tip voor naasten: ga niet in discussie over de vraag of de waarnemingen echt bestaan. Lemstra: “Je kunt je partner beter geruststellen en proberen af te leiden. Zorg ook voor goede verlichting, want hallucinaties steken vaak de kop op als het begint te schemeren. Ook raken ze verbonden aan specifieke voorwerpen. Ik ken iemand die steeds een sfinx in een wc-pot zag.”

Opvallend is dat patiënten nauwelijks last hebben van een haperend geheugen. Naast hallucinaties melden ze parkinsonachtige klachten als stijfheid, traag bewegen, maar ook aandachtsproblemen en sterke wisselingen tussen alertheid en verwardheid.

Verkeerde medicatie

Net als alle vormen van dementie ontstaat LBD door eiwitophopingen in hersencellen, waardoor die hersencellen afsterven. In dit geval kapselen de cellen de eiwitklonters in, waardoor een soort balletjes ontstaan die Lewy bodies worden genoemd – naar neuroloog Friedrich Lewy, die ze in 1912 voor het eerst beschreef.

Genezen lukt vooralsnog niet, wel het bestrijden van symptomen. Al komt dat nauw, zegt Lemstra. “Want bij de helft van de patiënten pakt medicatie in eerste instantie verkeerd uit. Wie bijvoorbeeld met hallucinaties in een crisissituatie belandt, krijgt al snel het antipsychoticum haldol, maar dat is uit den boze. Daar worden patiënten juist suf en stijf van. Ze reageren op veel medicatie gevoelig, en dat komt waarschijnlijk doordat meerdere hersencircuits bij deze aandoening betrokken zijn.”

De vraag die veel onderzoekers nu bezighoudt, is hoe je de ziekte in een vroeg stadium kunt herkennen. Een aanknopingspunt is wellicht dat veel patiënten al jaren vóór de diagnose een Rem-slaapstoornis hebben. “Dat betekent dat tijdens de droomfase de spierspanning, die dan normaal gesproken wegvalt, intact blijft. En dan krijg je dat je tijdens een droom gaat bewegen, begint te schreeuwen of om je heen slaat. Iets waar echtgenoten overigens meer last van hebben dan de patiënten zelf.”