Kun je slapen en wakker zijn tegelijkertijd?

Piekeren, malen, woelen. Je hebt nauwelijks een oog dichtgedaan. En toch voel je je de volgende dag uitgerust. Heb je meer geslapen dan je dacht?

Afgelopen nacht was het weer raak. Hij lag nog geen twee uur in bed of werd alweer wakker. Nog vroeger dan anders, om 1.20 uur. Dan begint het gedraai van de ene op de andere zij. Hij vreest het ergste voor de volgende dag op zijn werk, hij is opleidingsmanager in het mbo, 57 jaar oud. Maar tot zijn verbazing voelt hij zich overdag vaak opvallend energiek. Klopt het wel dat hij zo weinig heeft geslapen?

Nog steeds is het heersende idee dat in het brein een grote schakelaar omgaat op het moment dat je in slaap valt, zegt Eus van Someren, slaaponderzoeker aan het Nederlands Herseninstituut en hoogleraar neurofysiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Dat je ofwel slaapt of wakker bent. Patiënten met slapeloosheid worden soms als aanstellers weer naar huis gestuurd als men in het lab toch slaapgolven ziet.”

Schandalig, meent Van Someren, want slapen en waken kan wel degelijk samengaan. “We denken dat een van de hersenkernen de stof noradrenaline blijft aanmaken, die belangrijk is voor alle wakkere activiteiten. Het resulteert in een rusteloze slaap, waarbij het kan voelen alsof je alleen maar ligt te prakkiseren en te wachten totdat je in slaap valt. Dat blijft afschuwelijk.”

Sommige mensen raken na verloop van tijd van rusteloos slapen in paniek. “Ze vragen zich af hoeveel dagen ze nog hebben voordat ze omvallen. Je kunt niet zonder slaap, uit dieronderzoek blijkt dat je uiteindelijk aan slaapgebrek overlijdt. Dus naarmate het langer duurt , neemt de angst en somberheid bij veel mensen toe.”

Sterker, uit epidemiologische studies blijkt dat angststoornissen en depressies vaak beginnen met slecht slapen, zegt Van Someren. “Veel psychiaters denken dat dit een neveneffect is van de depressie. Het lijkt juist andersom. Maar hoe dan? Hoe leidt slecht slapen tot angst en somberheid?”

Emoties en feiten worden ontkoppeld

Hierbij speelt de Remslaap, de fase waarin emoties worden verwerkt, een sleutelrol. “Stel dat je overdag een verkeersongeluk ziet, een fietser wordt op een kruispunt geschept door een vrachtwagen, dan raakt zo’n voorval of feit verknoopt met emoties. Als je het uren later navertelt, klopt je hart opnieuw in je keel. Maar in de dagen daarna verliezen die lichamelijke reacties normaal gesproken hun scherpte. En dat komt, denken wij, omdat in de remslaap feiten en emoties worden ontkoppeld.”

Wie goed slaapt, is de volgende dag al een stuk minder emotioneel bij de herinnering aan het ongeluk. Maar dat geldt niet voor de slechte slapers. “Als je steeds uit de Remslaap schiet, kun je er een dag later zelfs meer last van hebben. De verbindingen tussen feiten en emoties blijken dan zelfs sterker verweven.”

Loopt zo’n slechte slaper dan langs een willekeurig kruispunt, dan kunnen dezelfde emoties zomaar weer getriggerd worden, zegt Van Someren. “Het verkeersongeluk is een extreem voorbeeld, maar als je van alle dagelijkse dingen de spanning niet kwijt raakt, kunnen de emoties zich opstapelen. Iets wat makkelijk kan uitmonden in een angststoornis of depressie.”

Als artsen een patiënt op het spreekuur krijgen die slecht slaapt en depressieve klachten heeft, raadt Van Someren aan om eerst een slaapbehandeling te geven. “Je geeft educatie en tips. Niet te lang in bed doorbrengen, geen dutjes overdag, en leer te ontspannen. Daardoor slapen mensen beter, maar wat blijkt: de depressieve klachten verminderen ook substantieel.”

Van Someren is nu via ‘slaapregister.nl’ op zoek naar mensen die binnenkort starten met een angstbehandeling. Dit om te testen of een slaapbehandeling bij een angststoornis net zo ‘fantastisch’ werkt als bij een depressie.