Israël is wereldkampioen vaccineren. Hoe kan dat? Door een premier onder vuur, bekendheid met rampen en goed getraind zijn in het opzetten van grootschalige operaties.
Het is een terugkerende vraag aan menig praattafel: hoe kan het dat Israël al zoveel mensen heeft weten te vaccineren? De teller staat daar na een maand inmiddels op meer dan twee miljoen.
De meeste zestig-plussers krijgen hun tweede prik nog deze maand en hoeven zich dan met hun ‘groene paspoort’ niet meer aan de lockdownregels te houden. Met 150.000 prikken per dag, belooft premier Netanyahu dat het gros van de bevolking over twee maanden zal zijn gevaccineerd. En laat dat nou precies vlak voor de verkiezingen zijn die voor Netanyahu van levensbelang zijn.
Wat is het geheim van het Israëlische recept? Dat is er niet echt. De ingrediënten zijn simpel, alleen lang niet overal voorradig. Wat je nodig hebt is:
Een goed georganiseerde gedigitaliseerde gezondheidszorg; een premier die politiek onder vuur ligt en terechtstaat wegens fraude, terwijl de verkiezingen voor de deur staan (23 maart); en een land dat goed is in rampen, flexibel en ervaren in het opzetten van grootschalige operaties − iets wat Israëliërs in hun legertijd leren en waar generaals, ook als ze generaal-af zijn en hoge functies in de maatschappij bekleden, nog altijd expert in zijn.
Hoe werkt dit mengsel?
I. De gezondheidszorg
Het is de ironie van de geschiedenis dat premier en marktwerking-goeroe Benjamin Netanyahu een ‘socialistische’ gezondheidszorg cadeau heeft gekregen, een erfenis van de eens zo machtige Arbeidersbeweging − ‘een gezondheidszorg voor iedereen’, met verplichte deelname. Oorspronkelijk was lidmaatschap van het ziekenfonds zelfs gekoppeld aan dat van de vakbond: om lid te worden van het ziekenfonds moest je eerst lid worden van de vakbond. De benaming duidt ook nu nog op die socialistische grondslag: je bent niet lid, maar ‘kameraad’ (chaweer) van het ziekenfonds.
De Arbeiderspartij ligt inmiddels al jaren aan de beademing. ‘Haar’ ziekenfonds is met 4,6 miljoen leden (meer dan de helft van bevolking) nog altijd de grootste, maar heeft er al wel concurrenten bijgekregen. De structuur is dezelfde gebleven. Israëliërs kunnen kiezen uit vier ziekenfondsen − allen zonder winstoogmerk − die volledig gedigitaliseerd zijn, over eigen klinieken en ziekenhuizen beschikken en goed samenwerken. De eigen bijdrage voor het basispakket is minimaal, met de optie zelf voor uitgebreidere pakketten te kiezen.
De ziekenfondsen leiden nu ook de vaccinatie, waarbij ze nauw samenwerken met ziekenhuizen, gemeenten en het Thuis-Commando, de afdeling van het leger die in oorlogstijd verantwoordelijk is voor het thuisfront.
Dus kreeg iedere kwetsbare en oudere Israëliër de afgelopen maand van zijn ziekenfonds een oproep met twee data, voor de eerste en tweede prik. De gezondere zestigplussers konden zich digitaal melden en zijn nu al bijna allemaal twee keer geprikt. Deze week wordt begonnen met de vijftigers.
II. Goed in rampen
Doorgaans gunnen Israëliërs elkaar op de weg nog geen centimeter ruimte en ben je een plek in een rij nooit zeker, maar in tijden van crisis slaat de saamhorigheid toe. De rijen voor de vaccinatiecentra zijn supergeordend, met een overvloed aan vrijwilligers die de mensen bij iedere stap vriendelijk begeleiden en tot slot van een kleurig armbandje voorzien met de tekst: ‘Ik ben ingeënt’. Is er nog vaccin over dan kunnen jongeren hun geluk beproeven en een prik krijgen. Niet alles loopt op rolletjes, en er zijn best wat klachten van oudjes die het niet lukte snel een afspraak te maken. Omgekeerd, zo berichtten de media, wisten tientallen jonge medewerkers van het ministerie van de premier de prik te bemachtigen.
Het waren de ziekenfondsen die al in de zomer opriepen de vaccinatie te organiseren. In het najaar werden de plannen in werking gesteld, het leger hielp met zijn Thuis-Commando, de afdeling verantwoordelijk voor burgerbevolking in tijden van oorlog, bij de logistiek. Zo was bijvoorbeeld het Thuis-Commando ten tijde van de Golfoorlog verantwoordelijk voor het uitdelen van de gasmaskers aan elke Israëliër. Het beschikt over een enorm apparaat en kan zonodig artsen of ander noodzakelijk personeel oproepen als reservisten.
In een mum van tijd verrees onder meer op het Rabinplein in Tel Aviv, genoemd naar de vermoorde premier en plaats van talloze demonstraties, een enorm en goed bemand vaccinatiecentrum. En terwijl de religieuze partijen kabinetten lieten vallen omdat er ergens door een overheidsinstantie op de sabbat werd gewerkt, mogen de vaccinatiecentra op de heilige rustdag gewoon doorwerken. De joodse wet zegt namelijk dat het redden van mensenlevens boven alles gaat. De rabbijnen besloten dat vaccineren daar ook bij hoort, hoewel juist in de religieuze buurten veelal alle coronavoorschriften worden genegeerd.
III. Een premier in nood
Het grootste probleem was misschien wel of er in dit rappe tempo genoeg vaccinaties zouden zijn. Daar kwam de premier in nood om de hoek kijken. Benjamin Netanyahu is nu al meer dan tien jaar aan de macht.
Hij ligt politiek onder vuur, voornamelijk vanuit de rechterhoek. Maar gevaarlijker voor hem zijn de corruptiezaken die tegen hem lopen. De kans op veroordeling is niet gering. Tenzij….
Tenzij hij er alsnog in zal slagen er in het parlement een wet doorheen te krijgen die hem ten minste als zittend premier immuniteit verschaft.
Zijn coronabeleid was, mede door de druk van zijn religieuze coalitiegenoten, licht zwalkend. Maar toen dit najaar duidelijk werd dat zijn kabinet geen lang leven meer beschoren was en er voor de vierde keer in twee jaar tijd verkiezingen zouden komen, begreep hij dat een succesvol vaccinatiebeleid zijn politieke redding kon brengen.
Hij onderhandelde persoonlijk met de farmabazen om grote hoeveelheden vaccins binnen te slepen en bleek bereid het dubbele te betalen. (Het precieze bedrag is geheim.) Trots verklaarde hij dat hij zelfs de Pfizer-baas om twee uur ’s nachts had weten te bereiken. Netanyahu beloofde Pfizer dat Israël een proeftuin kon zijn en hij data met ze zou delen onder meer over het aantal bevestigde besmettingen, ziekenhuisopnames, ernstige en/of kritieke gevallen alsook het aantal uitgevoerde vaccinaties en eventuele bijwerkingen.
Al die data worden nog eens uitgesplitst naar sekse, leeftijd en demografische achtergrond. Zij moeten geanonimiseerd worden, maar voor de zekerheid zegde Pfizer toe dat als dat niet helemaal werkte, Pfizer geen persoonlijke gegevens zou prijsgeven. In Israël is lang niet iedereen daar gerust op, temeer daar de regering de precieze inhoud van het akkoord niet echt wil prijsgeven.
Voor Pfizer is het een ideale deal: een overzichtelijk en qua herkomst van zijn bewoners zeer divers land, met negen miljoen inwoners die allemaal een digitaal medisch dossier hebben. Met bovendien aanzienlijke medische expertise. Kritiek over de ethische kant van de deal − de schendingen van privacy en verdieping van de wereldwijde kloof tussen rijk en arm − wuift de premier weg: “Israël zal statistische gegevens met Pfizer en de hele wereld delen die zullen helpen bij het ontwikkelen van strategieën om het coronavirus te verslaan.”
Overigens werkt in Israël ‘Big Brother’ zelf ook hard mee: contacten van besmette personen worden opgespoord met behulp van gps-data. Zo kan je een telefoontje krijgen met de opdracht in quarantaine te gaan, omdat je in contact bent geweest met een besmet persoon − zonder dat je zelf of de besmette persoon een corona-app heeft. En wil je tegen de lockdown-regels in even een uitstapje maken, dan kan je maar beter je telefoon thuislaten.
IV. Elke stem (vaccinatie) telt
Twee jaar geleden had een hysterische Netanyahu op verkiezingsavond zijn aanhang gemaand als de wiedeweerga te gaan stemmen omdat “de Arabieren en masse naar de stembus stormen” (fakenieuws) om hem van de troon te stoten. Nu was dezelfde Netanyahu ineens trots te zien in Oem-al Fahm, een grote Palestijns-Arabische stad, om de ‘miljoenste’ vaccinatie bij te wonen. Netanyahu hoopt zo op 23 maart hun stemmen te verkrijgen − ze kunnen in het parlement met zo’n 15 van de 120 zetels het verschil maken.
Dat gaat niet op voor de 4,5 miljoen rechteloze Palestijnen in bezet gebied (Gaza en de Westoever). Zij moeten, aldus Israël, voor zichzelf zorgen en kunnen in het beste geval hopen op een vaccin uit Rusland of China. Hoewel er deze week in Israël wel stemmen op gingen dat “als er vaccin overblijft Israël best bereid is zijn buren te helpen”. Om het nog een tikkeltje cynischer te maken: de duizenden Palestijnen die in Israëlische gevangenissen zitten, krijgen − na behoorlijk wat discussie − wel een vaccinatie. Israëlische artsen waarschuwen overigens dat, nog afgezien van de ethische vraag, Israël er zelf belang bij heeft dat ook de Palestijnen gevaccineerd worden vanwege het besmettingsgevaar.
Premier Netanyahu heeft inmiddels een derde strenge lockdown laten afkondigen. Volgens zijn tegenstanders gebruikt hij die om uitstel van zijn proces wegens fraude te bewerkstelligen: hij moet immers in tijden van nood zijn handen vrij hebben voor de corona-bestrijding. Tijdelijk uitstel heeft hij al bedongen.
Nog voor de verkiezingen hoopt hij de teugels te kunnen laten vieren, dankzij ‘zijn’ geslaagde vaccinatiebeleid. Israël zou dan weer terug kunnen naar zo goed als ‘normaal’. Of ook de Israëlische kiezer hem daarvoor in de stembus zal bedanken, moet nog blijken.
Lees ook:
Het geheim van Israëls supersnelle vaccinatiecampagne
Al zo’n anderhalf miljoen Israëliërs kregen het corona-vaccin toegediend. Wat is het geheim van de snelle Israëlische campagne?
