Is er een verband tussen hersenletsel en dementie?

Kan hersenletsel in je jeugd samenhangen met dementie op oudere leeftijd? Ja, dat kan. Onderzoek onder militairen toont verontrustende uitkomsten.

Een Trouw-lezer maakt zich ernstige zorgen over diens zus (82), wier gezondheid sinds een half jaar hard achteruitgaat. Ze herkent haar eigen kinderen niet meer en zal snel in een verpleeghuis terechtkomen. In haar jonge jaren heeft ze een verkeersongeluk gehad, waarbij ze haar reuk verloor. Heeft dit iets te maken met de plotselinge achteruitgang van het geheugen op hoge leeftijd?

Als neuroloog-intensivist bij het Maastricht UMC ziet Marcel Ariës veel verkeersslachtoffers, maar het type slachtoffer is in de afgelopen jaren veranderd. Trof hij eerst veel automobilisten op de IC met te veel alcohol in het bloed, nu behandelt hij overwegend fietsers die een smak met een e-bike hebben gemaakt.

Ariës: “In 2021 eindigden 50.000 fietsers op de spoedeisende hulp in Nederland, waarvan 12.500 met hersenletsel. Terwijl men een jaar eerder nog, op grond van onnauwkeurige politiegegevens, uitging van slechts 1500 gevallen.”

Verbonden met het emotionele systeem

Wie met z’n hoofd op het wegdek knalt, kan daar een leven lang last van houden. De hersenen, die in vocht drijven, botsen dan zowel voor als achter tegen de schedelwand. “Als de achterkant van het brein beschadigd raakt, waar het visuele centrum zit, kun je het zicht kwijtraken. Bij schade aan de voor- en zijkant kun je problemen met planning, taal of spraak verwachten. Ook kan de reukzenuw scheuren, en dan ruik je dus niets meer. Valt ook niet te repareren.”

Dit soort letsel staat te boek als ‘mild’ - in tegenstelling tot de categorieën ‘matig’ of ‘ernstig’, waarbij vaak bewustzijnsverlies optreedt. Maar hoe mild is het, als je je leven lang niet meer kunt ruiken of als dingen anders ruiken dan normaal, vraagt Ariës zich af. “In coronatijd hebben we gezien wat dat doet met mensen. Je kunt er depressief van worden. De reukzenuw zetelt in een van de oudste hersengebieden en is verbonden met het emotionele systeem.”

Niet voor niets gaan er stemmen op om het predicaat ‘mild’ af te schaffen, zegt Ariës. “Vier op de vijf fietsers met hersenletsel krijgt dat stempel opgeplakt, terwijl een val op je hoofd nooit onschuldig is. Het gebeurt het vaakst bij 55-plussers, al of niet met e-bike, en bij schoolgaande kinderen. Bij de jeugd lijkt de mobiele telefoon vaak de boosdoener.”

Ariës is al jaren een vurig pleitbezorger van de helmpromotie voor fietsers. “Volgens schattingen van SWOV (wetenschappelijk instituut voor verkeersveiligheidsonderzoek, red.) scheelt dat 60 procent minder fietsers met hersenletsel en 70 procent minder fietsdoden - in totaal ruim 200 in 2021.”

Kans op alzheimer twee tot vijf keer zo groot

En dan is er nog de vraag over hersenletsel en dementie. “Dat is een hot topic. Uit onderzoek onder militairen, van wie veel data zijn bijgehouden over hersenletsel op het slagveld en in het latere leven, blijkt dat de kans op alzheimer twee tot vijf keer zo groot is na matig tot ernstig letsel. Ook is er een relatie met parkinson.”

Het gaat hier om onderzoek, legt Ariës uit. “Het enige wat we weten, en dat blijkt uit meerdere studies, is dat er een sterk verband is tussen hersenletsel en alzheimer, niet of en hoe het een het ander veroorzaakt.”

In sporten als voetbal, boksen en American football is er men er ook beducht voor, niet in de laatste plaats vanwege iconen als Mohammed Ali, die leed aan de ziekte van Parkinson. “Uit post-mortemonderzoek bij American football-spelers blijkt dat ze veel hersenschade hebben opgelopen en voldoen aan de criteria van dementie. Ze spelen tegenwoordig met sensoren in de helm, die de krachten op het hoofd meten. Wie te vaak een klap heeft gehad, wordt door een dokter uit de wedstrijd gehaald.”