Het Oxfordvaccin loopt vertraging op, kan AstraZeneca zich deze ‘puinhoop’ wel permitteren?

Het persbericht van farmaceut AstraZeneca en de Oxford University over de ontwikkeling van hun coronavaccin riep afgelopen maandag meteen al vragen op. Later deze week volgden de antwoorden die hoop veranderden in twijfel en vertwijfeling. De onderbouwing van de resultaten van het vaccin, dat tot 90 procent bescherming zou bieden, bleek wetenschappelijk nogal onconventioneel. Sommigen noemden het ook wel een puinhoop.

Indirect erkennen AstraZeneca en Oxford dat ook. Er komt een extra studie om de effectiviteit van het vaccin opnieuw vast te stellen. Gevolg is dat het vaccin waarschijnlijk twee maanden later op de markt komt. Maar de schade is groter dan dat. Vaccinmakers die toch al geen groot vertrouwen genieten, kunnen zich dit soort uitglijders niet permitteren.

AstraZeneca en Oxford meldden maandag dat hun vaccin gemiddeld 70 procent bescherming bood, met uitschieters naar 90 procent. Dat was opbeurend nieuws, vooral voor Nederland, want het kabinet heeft flink ingezet op dit vaccin. Bijna twaalf miljoen doses zijn er aangeschaft. Al snel kwamen de vragen en bleek dat er was gewinkeld in de onderzoeksresultaten om het publiek een mooi pakketje te kunnen presenteren.

Er stond ook wat druk op. Pfizer en Moderna hadden eerder deze maand al goede resultaten overlegd, terwijl zij nota bene later aan hun afsluitende fase-3-onderzoek waren begonnen. Dat is de grootschalige test waarbij tienduizenden proefpersonen een placebo of vaccin krijgen. AstraZeneca had wat vertraging opgelopen, onder meer omdat de studie tijdelijk was stilgelegd nadat een deelnemer ziek was geworden.

Geen informatie over ouderen

Over het hoe en waarom van het mooie pakketje zei AstraZeneca niet veel in het persbericht. Terwijl het bedrijf had kunnen en moeten weten dat informatie ontbrak die wel relevant was voor het publiek. Informatie over ouderen bijvoorbeeld, die helemaal niet betrokken waren in de groep waar het vaccin tot 90 procent bescherming bood. Bij ouderen werken vaccins meestal minder goed omdat hun immuunsysteem zwakker is.

Begin september deden negen grote vaccinontwikkelaars de ‘historische belofte’ dat zij volgens de hoogste ethische normen en wetenschappelijke principes zouden handelen. Ook de handtekening van AstraZeneca stond onder de verklaring. Dat wringt met de manier waarop het bedrijf het publiek informeert, en te graag goed nieuws omarmt.

Wetenschappelijke principes

Eerder bleek al dat AstraZeneca niet scheutig is met informatie, toen de eerder genoemde deelnemer aan het onderzoek een acute ontsteking aan een deel van het ruggenmerg opliep. Het Amerikaanse magazine voor wetenschap en gezondheid STAT kwam erachter. Veel wilde AstraZeneca er verder niet over kwijt. Terwijl het bedrijf tijdens een bijpraatsessie met investeerders wel tot in detail over de zieke deelnemer vertelde.

In de septemberverklaring spreken de negen farmaceuten ook van correcte wetenschappelijke principes. Nu is het bij onderzoeken naar vaccins niet gangbaar dat twee studies die verschillend zijn van opzet worden gecombineerd, zoals AstraZeneca deed.

Ook niet gangbaar is dat er aanvankelijk niets is gezegd over waarom een groep deelnemers eerst een lage dosis van het vaccin kreeg en later een hoge. Dat bleek een fout. Volgens AstraZeneca niet erg, maar het onderzoek was niet opgezet om te testen met een lage en hoge doses. Dat komt een beetje neer op veranderen van de spelregels gedurende de wedstrijd.

Niet de gewenste resultaten?

Het Amerikaanse blad Wired wijst erop dat in de belofte van de negen farmaceuten ook staat dat zij alleen een verzoek tot goedkeuring zouden indienen als veiligheid en werkzaamheid is aangetoond in een fase-3-studie. Oftewel: een grote studie, geen kleinere, afzonderlijke studies, zoals AstraZeneca deed. Waarom twee studies gecombineerd? Ook dat vraagt Wired zich af. Waarschijnlijk omdat de studies afzonderlijk niet de gewenste resultaten opleveren.

De slordigheden en het veel te voorbarige persbericht duiden er niet direct op dat het vaccin van AstraZeneca niet goed zal werken. Wel laat het zien dat het bedrijf niet uitblinkt in transparantie. En de gang van het vaccin naar de markt loopt vermoedelijk vertraging op, al denkt de farmaceut zelf van niet. Aan geloofwaardigheid heeft AstraZeneca niet gewonnen deze week, ook niet met dit soort uitspraken.

Lees ook:

Waarom er vertraging dreigt voor het Oxfordvaccin

Er is twijfel over de effectiviteit van het Oxfordvaccin. De producent voert een extra studie uit.