Het is een heuglijke dag, maar er wacht ons nog een lange weg

Hoera!

We gaan beginnen. Door al het gekrakeel over het vaccinatiebeleid wordt nogal eens vergeten hoe ­opmerkelijk deze dag is. Tien maanden ­geleden, toen Nederland zijn eerste covidpatiënt registreerde, was het ondenkbaar dat er nu al een vaccin beschikbaar zou zijn. De ontwikkeling zou minstens anderhalf jaar duren en misschien kwam het vaccin er wel nooit. En nu is er het perspectief dat in de loop van het jaar iedereen in Nederland kan zijn ingeënt tegen het nieuwe coronavirus.

“Het is een heuglijke dag vandaag”, zegt Roel Coutinho, emeritus hoogleraar epidemiologie en voormalig directeur van het Centrum ­Infectieziektenbestrijding van het RIVM. “Er is geen enkel ander vaccin dat zo snel en in zulke hoeveelheden beschikbaar is gekomen.”

Hij moet er niet aan denken hoe het de wereld zou zijn vergaan als deze pandemie tien jaar geleden was uitgebroken, toen de kennis en techniek die voor deze snelle ontwikkeling hebben gezorgd, nog niet voorhanden waren. “Het enige wat we tot nu konden doen, is proberen de epidemie te vertragen om de gezondheidsschade te beperken. Zonder vaccin hadden we dat jaren moeten vol­houden, met enorme maatschappelijke en dus ook economische ­consequenties.”

Het personeel uit de acute zorg komt als eerste aan de beurt en dat is prima, vindt hij, omdat de zorg anders helemaal spaak dreigt te lopen. “Maar primair gaat het om de kwetsbaren. Het is goed dat zij zo snel mogelijk individueel worden beschermd, ook omdat daarmee de toevloed van patiënten naar de ziekenhuizen afneemt. De zorg dreigt anders te ontsporen.”

Daarnaast is het van belang dat de vaccinatiecampagne de verspreiding van het ­virus afremt. Helemaal uitbannen is een ­illusie, het virus zal onder ons blijven, maar ook voor een demping is het nodig dat 60 à 70 procent van de bevolking zich laat inenten. Het is de vraag of de bereidheid, met name onder jongeren, daarvoor groot ­genoeg is. “Als we de maatschappij weer op orde willen krijgen, is die demping nodig. Jongeren moeten niet gaan denken dat zij dat vaccin niet nodig hebben. Ook jongeren kunnen heel ziek worden.”

Dat is een probleem voor later. Coutinho vindt dat er al genoeg gesoebat wordt. “Ik was ook verbaasd dat we zo laat beginnen, als laatste land in de EU. Maar dan denk ik: laten we nu niet onze energie in de schuldvraag steken, maar laten we dit proces over een jaar evalueren. Laten we nu al onze ­inspanningen op een goede vaccinatie­campagne richten. Aan de slag!”

Maar...

We hebben nog een lange weg te gaan. In alle euforie over de komst van vaccins wordt nogal eens vergeten dat aan het eind van deze dag nog niet iedereen is ingeënt. In de planning die minister Hugo de Jonge maandag vrijgaf, is elke Nederlander tegen het eind van het derde kwartaal aan de beurt gekomen. Maar, zei hij erbij, voor bijna alle vaccins zijn we afhankelijk van de goedkeuring en levering. “Logistiek kent deze campagne nog veel uitdagingen”, zegt Roel Coutinho.

Bovendien weten we nog veel niet over het virus en de vaccins. “De vaccins worden goedgekeurd op basis van hun effectiviteit: in hoeverre voorkomen ze ziekte en sterfte? Het is aannemelijk dat ze ook de verspreiding van het virus verminderen, maar dat is niet zeker.”

Het is denkbaar dat het vaccin wel voorkomt dat mensen klachten ontwikkelen, maar niet dat het virus zich in hun lichaam verspreidt en bijvoorbeeld via hoestdruppels wordt doorgegeven. Er zijn immers nu al mensen die besmettelijk zijn zonder het zelf te merken. Ook van andere virussen, zoals polio, is bekend dat ze zonder klachten te veroorzaken kunnen worden door­gegeven. Coutinho: “Daar is in de studies die ik heb gezien, niet expliciet naar ­gezocht. Uit de summiere gegevens die we hebben, kan ik niet herleiden of de vaccins tegen verspreiding beschermen.”

Een andere onzekerheid is de duur van de bescherming. “Er zijn sterke aanwijzingen dat die bescherming beperkt is. Op theoretische gronden verwachten we dat de afweer na een langere tussenpose sneller zal reageren dan zonder vaccinatie. En dat gevaccineerde mensen van een infectie niet snel echt ziek zullen worden. Maar ­zeker weten doen we dat nog niet.”

En dan kan het virus zelf ook nog veranderen. De variant die in Groot-Brittannië om zich heen grijpt, heeft dat laten zien. Volgens de fabrikanten heeft deze mutatie geen invloed op de werkzaamheid van de vaccins, maar dat hoeft niet altijd zo te gaan. Het griepvaccin moet ieder jaar worden aangepast aan de varianten die dan rond­waren. Als het vaccin daarmee matcht, dan beschermt het goed. Anders werkt het stukken minder.

Coutinho: “Hoe dat bij dit coronavirus zit, zal de komende tijd moeten blijken. We weten dat dit virus muteert en we ­weten ongeveer hoe snel het muteert, maar niet waar het zal muteren, op welk deel van zijn genetische code. En hoe ­belangrijk is zo’n verandering voor de ­werkzaamheid van het vaccin? We zitten nog met te veel onzekerheden om daar nu iets over te kunnen zeggen.”

Lees ook:

Zorgmedewerkers eerder vaccineren dan ouderen is onverstandig

Hoe sympathiek het ook mag klinken, voorrang geven aan bepaalde beroepsgroepen bij het vaccineren is niet wenselijk ten opzichte van ouderen, schrijven David Ikkersheim en Xander Koolman.