Het idee dat een specialistische techniek deze jongen gaat helpen, is een illusie

Hoe ga je om met acute psychische problematiek en de hooggespannen verwachtingen van jouw hulp? Bauke Koekkoek schrijft over zijn werk bij de ggz-crisisdienst.

Klassiek geval: jongeman van rond de 30, al vele jaren somber, in de puberteit begonnen met allerlei soorten drugs en later medicatie. School netjes afgemaakt, een baan en een redelijk vaste woonplek gevonden. Intelligent, vriendelijk en zoals hij zelf zegt: ‘dingen om voor te leven’.

Toch sluimert in hoe hij doet, kijkt, praat: ik hoor bij niemand. Niet bij zijn ouders, die hem al op jonge leeftijd voor het eerst het huis uit zetten. Niet bij zijn ex-verloofde, met wie het misliep omdat het ‘te saai’ werd. Niet bij zijn vrienden die ‘gewoon lol hebben’, bij niemand. Misschien heb ik een beetje contact met hem, maar misschien ook niet. Ik zie geen emoties, geen opwinding, geen irritatie – alleen gelatenheid.

Klassiek is ook het verhaal over zijn moeder. Onberekenbaar, hard, wisselvallig. Opeens boos, opeens slaan. Dan weer lief en gezellig. Een vader die zich schikte, nooit voor hem op kwam, maar vooral bang was voor moeder. Een zus met wie hij nog nooit gesproken heeft over hoe het thuis was, over hoe zij het heeft beleefd.

Een slecht begin kan bepalend zijn

Kinderen die vroeg in het leven geen gezonde volwassenen om zich heen hebben, worden vaak kwetsbaar in relaties. En aangezien bijna het hele leven uit relaties bestaat, zijn ze kwetsbaar voor het leven. Hechting, of het gebrek daaraan, bepaalt grotendeels vanuit welk vertrekpunt een mens verbinding maakt. Vanuit vertrouwen of wantrouwen, vanuit oplettendheid of naïviteit, vanuit angst of durf. Mensen zoeken op wat ze al kennen en belanden, zoals deze man, steeds weer in ongezonde relaties met onberekenbare mensen. Waardoor hun vertrouwen en durf verder afnemen.

Een slecht begin is een uitstekende voedingsbodem voor allerlei gedoe, zoals drugs gebruiken, vechten, jezelf beschadigen, anderen beschadigen en nog veel meer. Dat gedoe vinden we lastig en onbegrijpelijk, en geven we in de psychische zorg dus graag ingewikkelde namen: borderline, chronische PTSS, persoonlijkheidsdynamiek en zo meer. Allemaal brede, vage termen waaronder vooral één ding schuilgaat: een enorme moeite om gelijkwaardige relaties aan te gaan met anderen en het leven te leiden in plaats van alleen te lijden.

Strikt bekeken is de jongeman niet iemand voor een crisisdienst. Het probleem bestaat al jaren, hij functioneert behoorlijk en er vallen niet zomaar doden. Hij is doorverwezen door een collega, een specialist in psychische zorg, die wilde dat wij zijn suïcidaliteit zouden beoordelen, zoals dat zo mooi heet.

Nou, die suïcidaliteit is er en zal ook niet zomaar verdwijnen, zoals vaak bij mensen die slecht begonnen zijn. Maar er is geen acuut gevaar en mijn advies aan de jongeman is dan ook om hard aan de slag te gaan met zijn pillenverslaving en met zichzelf. In situaties als deze is verbinding maken met anderen de enige mogelijke remedie tegen zelfdodingsplannen. Hij lijkt gerustgesteld dat ik niet veel meer wil – hem opsluiten of zoiets – dan dat.

De verwijzer is niet blij

Als ik de verwijzer terugbel en zeg dat hij goed bezig is en vooral zo door moet gaan, is hij niet blij. Hij dacht dat stoornis X of complicatie Y ‘onder de suïcidaliteit zou zitten’. Hij dacht dat ik specialistischer behandeling zou adviseren, of beter nog: zelf zou bieden. Ik zucht, hopelijk onhoorbaar. Dit is de mystificatie van leed: ingewikkelde terminologie die suggereert dat alleen superspecialisten iets kunnen betekenen, maar die in werkelijkheid een excuus is om te stoppen met een behandeling die niet loopt zoals gehoopt.

Het idee dat een specialistische techniek of procedure deze jongen gaat helpen, is een illusie. Hij komt alleen verder als hij er zelf keihard aan werkt én iemand langdurig met hem mee loopt. Dat is zwaar en duurt lang, en het is oneerlijk dat sommige mensen daartoe veroordeeld zijn, terwijl anderen ‘gewoon lol hebben’. ­Iedere keer als hij weg wil rennen uit een moeilijke relatie moet hij leren blijven staan en het gesprek aangaan. Professionals kunnen niet redden, maar wel coachen en – vooral – blijven.

Ik hoop maar dat de collega daartoe bereid is, maar ik krijg de indruk van niet.

Sociaal-psychiatrisch verpleegkundige en lector Bauke Koekkoek schrijft hier over zijn werk in de 24-uurs-crisisdienst van de ggz. Lees eerdere columns hier.