Helpen adaptogenen tegen stress?

Ze zijn al langer te koop als kruid of poeder, maar nu is er ook een ‘adaptogeen’ drankje op de markt. Wat zijn adaptogenen? En helpen ze echt tegen stress, depressie en veroudering?

“Adaptogenen brengen je van binnenuit in balans, omdat ze stressverlagend werken en de immuniteit verhogen”, claimt een Belgisch bedrijf, dat onlangs het drankje Juicy Lucy op de markt bracht. Sommige apotheken in België prijzen adaptogenen aan tegen burn-out en in de Verenigde Staten zijn ze een ware rage.

Wat zijn adaptogenen? Soms zijn het schimmels, zoals in het drankje, maar meestal draait het om plantenextracten, die stammen uit de geneeskundige tradities van China, India, Scandinavië en Rusland. Zo is daar ashwagandha, een struik uit onder meer India, die angsten en veroudering op afstand zou houden. Of reishi en ginseng, goed voor de weerstand. Of Siberische ginseng en schisandra, tegen stress.

Het waren de Russen die als eersten serieus werk maakten van onderzoek naar adaptogenen. Dat gebeurde in de jaren zestig in een instituut in Vladivostok, zegt de Utrechtse bioloog Fred Wiegant. “Daar onderzocht men of atleten en kosmonauten er baat bij hadden, of ze hoger scoorden op weerstand en uithoudingsvermogen. Het instituut viel onder Defensie, dus het niveau van die studies voldeed niet aan de hoogste standaarden. Het was de tijd van de Koude Oorlog en het leek toen alsof de Russen een nieuw soort doping aan het ontwikkelen waren.”

Voorbereid op zwaardere stress

Wiegant heeft zelf ook onderzoek gedaan naar adaptogenen, onder meer naar rhodiola rosea of rozenwortel, zowel op celniveau als bij wormen en slakken. “We dienden sommige wormen een lage dosis rhodiola toe, en andere niet. Daarna verhoogden we de temperatuur tot 35 graden, waardoor de organismen in de stress raakten. En dan zag je dat de organismen die rhodiola hadden gekregen, beter tegen stress konden. Veel studies lieten dat soort effecten zien.”

Hoe het werkt? Adaptogenen veroorzaken lichte stress, zegt Wiegant, en bereiden een organisme zo voor op zwaardere stress. Rozenwortel werkt echter niet alleen preventief, maar ook bij wormen die al gestrest zijn. “Die herstelden sneller, maar er was één probleem: het gold alleen voor de sterkere organismen. De zwakkeren, die de stress normaal gesproken zouden hebben overleefd, gingen nu dood, mede door toedoen van die adaptogenen. Dat maakt het ingewikkeld, want bij patiënten weet je niet precies in welke conditie ze verkeren.”

In dezelfde studie ontdekte Wiegant een effect op veroudering. “De wormen die rozenwortel kregen, bleken 15 procent langer te leven.”

Aantal experimenten bij mensen is gering

Wat zegt dat allemaal over de werkzaamheid bij mensen? “Je zou deze studies bij ratten en muizen moeten herhalen, en dan bij mensen. Mijn bevindingen vormen een indicatie, en ja, misschien werken stresssystemen van alle organismen op die manier, maar dat moet je wel grondig onderzoeken. Vooralsnog is het aantal experimenten bij mensen gering.”

Gelet op het aantal studies valt op dat wetenschappers adaptogenen tamelijk serieus nemen. “Dat gebeurt wel vaker”, zegt Wiegant, “dat stofjes uit planten worden geïsoleerd, die later voor medicijnen worden gebruikt. Het bekendste voorbeeld is aspirine, waarvan de werkzame stof afkomstig is uit de bast van wilgen, sinds 1897 op de markt. Hoewel we lang niet wisten hoe het werkt, schreven we het al die tijd voor.”

De teneur van al het onderzoek naar adaptogenen tot nog toe is dat de resultaten interessant zijn, zegt Wiegant. “Maar harde conclusies kun je daaruit nog niet trekken. Meer onderzoek is nodig.”