Groen voorschrijven in de ggz, dat is toch vooral een kwestie van lange adem

Medicijnen zijn bij de behandeling van mentale problemen vaak onmisbaar, maar de milieuschade daarvan is ook groot. GGZ en welzijnsorganisatie Dimence Groep zoeken naar een oplossing. Maar ‘groen voorschrijven’ is alles behalve eenvoudig.

Natuurlijk is duurzaamheid geen nieuw thema voor de Dimence Groep, een welzijnsorganisatie en aanbieder van geestelijke gezondheidszorg met een kleine drieduizend medewerkers in geheel Overijssel. Er zijn leenfietsen, steeds meer mensen hebben een eigen koffiemok en gebouwen krijgen zonnepanelen en dubbele ramen.

“En op termijn gaan onze restaurants alleen nog vegetarisch eten serveren”, zegt Dirk Dijkslag, beleidsadviseur bij Transforse, de stichting voor forensische ggz van Dimence Groep. Maar er moet meer gebeuren, benadrukt hij. “Ik hoorde van collega’s dat die zich mateloos ergeren aan de grote hoeveelheid medicatie die retour apotheek gaat en uiteindelijk wordt vernietigd.” Kostbare verspilling van geld en grondstoffen.

En slecht voor het klimaat: met de productie, verwerking en transport van alle medicijnen is alleen al in Nederland zo’n 2 Megaton CO2-uitstoot gemoeid. De totale Nederlandse CO2-uitstoot bedroeg in 2021 168 Megaton.

Niet alleen naar de mens kijken, ook naar de omgeving

Dijkslag plaatste daarom een oproepje op het intranet, waar Janneke Hengeveld-Slöetjes, zorgethicus en verpleegkundig specialist ggz op reageerde. Met enkele geestverwanten proberen ze sinds een jaartje het onderwerp ‘groen voorschrijven’ binnen de zorggroep op de kaart te krijgen.

Hengeveld, over de noodzaak daartoe: “Iemand benzodiazepinen voorschrijven kan de angstklachten doen verminderen. Maar resten van de benzodiazepinen komen vervolgens, via de wc en het riool, ook terecht in het oppervlaktewater en verstoren daar het leven.” Want de diverse medicijnen die gebruikt worden in de ggz leiden tot hyperactieve waterkreeftjes, timide visjes en weinig enthousiaste mosselen – allemaal bewijs van door psychofarmaca verstoord waterleven.

Dat blijkt uit een eerder dit jaar verschenen studie van onder andere de Universiteit Maastricht (UM) en het RIVM,o blijkt uit een eerder dit jaar verschenen studie van onder andere de Universiteit Maastricht (UM) en het RIVM,Hengeveld: “Je moet dus als voorschrijver niet alleen naar de mens kijken maar ook stilstaan bij het effect van een behandeling op zijn omgeving.”

Niet thuis door het riool maar bij de apotheek inleveren

Onderzoek leert dat thuis veel afgedankte medicatie bij het afval of in de gootsteen belandt. De patiënt, dus ook die in de ggz, is de bron van 70 procent van de totale farmacologische afvalstroom. Behandelaren moeten patiënten daar op wijzen, vinden Dijkslag en Hengeveld. “Lever het in bij de apotheek.”

Maar ook het voorschrijfbeleid binnen instellingen kan bij tijd en wijle best een update gebruiken. Uit tijdgebrek of omdat de problemen van een patiënt complex zijn, houden voorschrijvers vaak vast aan bewezen effectieve medicatie. Maar wellicht is hetzelfde te bereiken met een lagere dosering, werpt Dijkslag op.

Regels frustreren het voorschrijven van lage doseringen

Helaas, lagere doseringen zijn vaak lastig – daar kunnen Hengeveld en Dijkslag weinig aan doen. Niet omdat hun collega’s onwillig zijn, wel omdat regels en voorschriften zo’n aanpak in de weg zitten. Of gewoon omdat de fabrikant niet meewerkt. Bepaalde medicatie is bijvoorbeeld alleen in vaste doseringen verkrijgbaar, wat afbouwen lastig maakt.

Hengeveld: “Je kan zo’n pilletje dan wel door tweeën breken, maar wat doe je dan met die overgebleven helft? En breken van medicijnen, mogen patiënten alleen thuis doen. In de kliniek mag dit niet.” Want, luiden de regels: alleen medicijnen die als zodanig te herkennen zijn, mogen worden toegediend.

“Het is dus een probleem dat niet alleen door ons op te lossen is maar waarin ook producenten, apothekers én de wetgever een rol in spelen.” Sinds een paar jaar bestaat er wel een coalitie duurzame farmacie, opgericht door farmaceutische bedrijven, maar dat is slechts een eerste stap naar duurzaamheid.

En regels frustreren de heruitgifte van niet gebruikte medicatie

Verspilling is ook een gevolg van het verbod op heruitgifte van niet gebruikte medicatie. Daarvan worden nu wekelijks dozen vol afgevoerd, terwijl er zo op het oog niks mis mee is. “Maar dan zijn er bijvoorbeeld twijfels over de omstandigheden waaronder die medicatie is bewaard, wat natuurlijk een valide argument is”, zegt Hengeveld.

“Anderzijds: niet alles hoeft bij een bepaalde temperatuur bewaard te worden.” Dijkslag: “Patiëntveiligheid is dan een vaak genoemd argument. Maar soms heb ik ook weleens het idee dat het hier ook om aansprakelijkheid gaat: we willen geen gedonder met de inspectie.”

En toch, een succesje, in Raalte

Groen voorschrijven in de ggz is dus gecompliceerd, heeft het duo ervaren. Om nog maar te zwijgen over de folie-doordrukstrips, de plastic verpakkingen en de dozen waarin medicijnen worden afgeleverd – afval waar nauwelijks aan te ontkomen lijkt. “Ook dat is een kwestie die wij niet alleen kunnen oplossen”, zegt Hengeveld. “Je kan wel mensen vragen hier bewust mee om te gaan en afval goed te scheiden.”

Maar, zegt Dijkslag trots, inmiddels is er al wel een eerste succes in de maak. “We hebben het waterschap gevraagd na te gaan waar de Dimence Groep met haar afvalstroom het oppervlaktewater het meest belast. Daarbij wees het schap op onze locatie in Raalte, die ligt namelijk in een kwetsbaar watergebied. En met die kennis, gaan we samen met het waterschap nu aan de slag.” De plaatsing van een filter op de riolering behoort tot de mogelijkheden.

Lees ook:

Waterleven raakt van slag door antidepressiva en angstremmers

Hoge concentraties kalmeringsmiddelen en antidepressiva vormen een risico voor het leven in sloten en plassen. Dit blijkt uit het eerste onderzoek naar psychofarmaca in Nederlands oppervlaktewater.