Een plant die stress ervaart, dat is een ongefundeerde projectie

“Een boom heeft geen ogen”, zei Daniel Dennett, “omdat hij toch niet weg kan springen voor de naderende auto”. Elk organisme heeft een zintuiglijk apparaat waar hij het mee redt. De buizerd ziet het muisje vanaf dertig meter hoogte. Omdat ze er niet vandoor kunnen gaan, hebben planten geen zintuiglijk apparaat dat je nodig hebt bij snelle bewegingen.

Toch kunnen ze snel reageren. Kijk naar de giraffe en de acacia. Als een giraffe aan een acacia begint te knabbelen, dan komt er uit de beschadigde bladeren een stofje vrij dat de acacia’s die afwindig staan waarschuwt zodat die de tijd krijgen hun blad wat bitterder te maken. Het gevolg is dat de giraffe, als zij een boom opschuift, op vieze blaadjes stuit en haar heil elders zoekt. De giraffe draaft echter al vele jaren mee in dit circus en zo komt het dat er giraffes zijn die, nadat ze aan een acacia geknabbeld hebben, doodleuk de volgende twee overslaan om pas verder te eten bij boom vier. Is het niet geweldig?

Van de giraffe nemen we onmiddellijk aan dat zij pijn kan hebben. Maar zit er geestelijk leven in de acacia die dat stofje aan de wind prijsgeeft? En ook in de acacia die haar bladeren bitter maakt? Is de aangevreten acacia bang? Raken haar zusjes in de stress en uit zich dat in die bittere bladeren?

In NRC van 16 april schrijven Eva Meijer en Yvonne Faber over het geestelijk leven van planten onder de titel: ‘Neem ook planten moreel serieus’. Ze citeren een onderzoek waarbij bleek dat planten ultrasone geluiden maken, te hoog voor mensen om te horen. ‘Planten die stress ervaren blijken meer geluid te maken dan planten die dat niet doen, en er zijn verschillen tussen soorten: tomatenplanten, tabaksplanten, mais, cactussen en druiven hebben allemaal hun eigen alarmroepen.’

Dit is wel iets om even bij stil te staan. Uw hond heeft een alarmroep die u onmiddellijk te horen krijgt als u per ongeluk op haar staart trapt. Het effect is dat u voortaan voorzichtiger bent als u om haar heen loopt. Maar waarom zouden tomatenplanten na een evolutie van vele miljoenen jaren komen tot het produceren van ultrasone geluiden die niemand hoort? Het is alsof ze een bordje in de lucht steken waar ‘AU!’ op staat in de hoop dat het hert niet aan hun lijf gaat knabbelen, hoewel die dieren niet kunnen lezen.

De schrijfsters vertellen niet waar en hoe de verschillende planten ultrasoon geluid produceren. Hun doel is duidelijk, ze pleiten voor een respectvolle omgang met planten. En zij menen dat daar geen sprake van kan zijn als we niet naar de nood van planten luisteren. Via hun wortels krijgen planten informatie uit hun omgeving. ‘Ondanks dat een plant geen centraal brein heeft, wordt die informatie van wortel tot blad doorgegeven met vergelijkbare ‘neurologische’ processen als bij dieren.’

De aanhalingstekens rond ‘neurologische’ spreken wat mij betreft boekdelen. Je vindt vergelijkbare ‘neurologische’ processen in elke computer, zonder daar een geest in te vermoeden. Ze ondergraven hun thema definitief door deze bewering: ‘Dat planten geluid maken bij stress is natuurlijk ook een heel sprekend voorbeeld: als we het zouden horen zouden we misschien heel anders handelen’. Mooi. Maar we horen het niet! We zien ook geen enkel teken in het gedrag van plantenetende dieren dat zij het wél horen. Waar je onmiddellijk aan toe moet voegen dat die planteneters gewoon door zouden eten als de plant in welke taal dan ook ‘au!’ zou roepen. De buizerd hoort het wanhopig gepiep van de muis heel goed, maar er bestaat in de buizerdgeest geen ruimte voor de vraag: ‘O god, wat doe ik dit muisje aan?’

De bioloog zegt dat een stress-signaal (lammetje blaat, ma komt te hulp) alleen ontwikkeld wordt als het functioneel is, dat wil zeggen, als het wordt ontvangen. Ultrasoon geluid uit planten valt nergens, of op dovemansoren. Wittgenstein zei over het vermoeden van pijn of stress in wezens om ons heen, dat een innerlijke beleving een uiterlijk kenmerk nodig heeft. Als deze ultrasone geluiden een uiterlijk kenmerk zijn, dan nog blijft het gissen naar de beleving die er bij hoort. Stress? Dat is een ongefundeerde projectie.