De Hoge Raad geeft artsen ruimte om de doodswens van een patiënt met dementie te interpreteren

Er is een rijtje historische euthanasie-uitspraken, die de weg plaveiden voor het Nederlandse euthanasiebeleid. Voor het eerst sinds de euthanasiewet uit 2002 is er nu weer een uitspraak van de Hoge Raad, als sluitstuk van de zaak die bekend werd als de ‘koffie-euthanasie’.

De hoogste rechter grijpt de zaak aan om kaders te stellen voor euthanasie bij vergevorderde dementie. Die kaders bieden veel ruimte aan de arts. De Raad laat het rechtbankvonnis overeind: de betrokken verpleeghuisarts heeft zorgvuldig gehandeld.

Mag een arts euthanasie verlenen op basis van een onduidelijke wilsverklaring?

De 74-jarige vrouw in deze zaak had in haar wilsverklaring geschreven dat ze euthanasie wilde als ze naar ‘een verpleegtehuis voor demente bejaarden’ moest. Maar ze schreef ook ‘wanneer ik daar zelf de tijd rijp voor acht’, en ‘op mijn verzoek’. Dat lijkt tegenstrijdig, want wie vergevorderde dementie heeft, kan vaak zo’n verzoek niet meer doen. Ook deze patiënte kon dat niet meer.

Een arts mag bij twijfel niet tot euthanasie overgaan, vonden eerder de medische tuchtrechter en de toetsingscommissie euthanasie. En: een arts moet de euthanasieverklaring lezen naar de letter en mag niet zelf interpreteren.

De Hoge Raad zegt nu: interpreteren mag wél. Tegenstrijdigheden in de wilsverklaring kunnen een euthanasie in de weg staan. Soms is er, ondanks onduidelijkheden, maar één zinvolle interpretatie mogelijk. In dit geval was dat zo, volgens de Raad.

Daarnaast gelden andere criteria uit de euthanasiewet: zo moet duidelijk zijn dat een patiënt ondraaglijk en uitzichtloos lijdt. Een demente patiënt die gelukkig oogt, komt ook met een wilsverklaring nooit in aanmerking voor euthanasie. De vrouw in deze zaak leed duidelijk.

Mag een arts euthanasie verlenen aan een patiënt die lijkt tegen te stribbelen?

De patiënte kreeg een slaapmiddel in haar koffie, zodat ze zich niet zou verzetten, zo verklaarde de arts bij de toetsingscommissie euthanasie. Ondanks dat middel maakte ze een beweging bij het inbrengen van het infuus, en kwam ze tijdens de handelingen voor de euthanasie overeind. Ze moest worden vastgehouden.

De arts moet zijn ogen open houden voor contra-indicaties, stelt de Hoge Raad. Heeft de patiënt na het opstellen van zijn euthanasieverklaring nog dingen gezegd die daarmee strijdig zijn? Ook als een patiënt zijn wil niet meer kan uiten, kan die via ‘verbale uitingen of consequent gedrag’ laten zien dat zijn euthanasieverzoek niet geldt.

De bewegingen van de patiënte in het koffie-zaak waren geen contra-indicaties, maar reflexen, zo zei een anesthesioloog die als getuige optrad. De rechtbank en Hoge Raad gaan daarop af.

Mag een arts een arts slaapmiddel geven?

Ja, als de arts verwacht dat de patiënt door dementie ‘onvoorspelbaar’ of ‘irrationeel’ gedrag zou kunnen vertonen, mag hij vooraf slaapmiddel geven om te zorgen dat de euthanasie ‘comfortabel’ verloopt. De arts hoeft daarover niet met de patiënt te praten als betekenisvolle communicatie niet meer mogelijk is.

Wat betekent dit arrest voor artsen?

Het biedt enig houvast bij vergelijkbare zaken. Dat is welkom, want euthanasie bij vergevorderde dementie is een van de ingewikkeldste thema’s in het euthanasiedebat. Maar het gaat ook om weinig gevallen (vorig jaar twee). Veel meer patiënten met dementie kiezen voor euthanasie op het moment dat ze daar nog wel zelf om kunnen vragen (vorig jaar 160).

De Hoge Raad stelt dat strafzaken niet in de eerste plaats thuishoren bij de strafrechter, maar bij de tuchtrechter en de toetsingscommissies. Dat kun je lezen als een tik op de vingers van het OM. Artsen kunnen na dit arrest weer wat minder bang zijn voor vervolging.

Voor de verpleeghuisarts van deze zaak heeft het arrest geen gevolgen: zij was al ontslagen van rechtsvervolging. Het ging het OM bij de Hoge Raad alleen nog om een principieel oordeel.

Lees ook:

Euthanasie-arts niet schuldig aan moord

De rechtszaak rond een arts die een demente patiënt euthanasie verleende, zorgde voor veel onrust onder medici. De arts handelde wel degelijk zorgvuldig, stelde de rechtbank. Lees hier dat oordeel terug.

Euthanasie op de drempel van het bewustzijn, een duivels dilemma voor artsen

Euthanasie bij dementie zorgt voor een duivels dilemma voor artsen die voor de beslissing staan. Twee artsen van het Expertisecentrum Euthanasie over hun ervaringen.