Bestaat een burn-out eigenlijk wel?

Iedereen kent wel collega’s of vrienden die op een dag vertellen dat ze te weinig naar hun lichaam hebben geluisterd, dat ze thuis en op het werk al jaren te veel ballen in de lucht houden. En dat ze op die bewuste maandagochtend alleen nog naar hun beeldscherm staarden en in huilen uitbarstten. Opgebrand.

Maar bestaat burn-out wel? Misschien een vreemde vraag, als zoveel mensen er last van hebben. Maar waar hebben ze dan precies last van? Wat is een burn-out eigenlijk?

Dat hangt af van welke arts je opzoekt. Huis- en bedrijfsartsen stellen de diagnose als iemand meer dan een half jaar spanningsklachten heeft, controleverlies of machteloosheid ervaart en slechter functioneert.

Psychiaters kennen de diagnose burn-out überhaupt niet, ze labelen de klachten vaak als een angststoornis of depressie. Het staat ook niet in het psychiatriehandboek DSM. Hoe dat kan? Omdat dit handboek Amerikaanse wortels heeft, zegt psychiater Christiaan Vinkers. “En in de VS, waar de term in de jaren zeventig van de vorige eeuw als eerste opdook, beschouwt men burn-out als een maatschappelijk probleem, niet als een ziekte.”

Potpourri van uiteenlopende psychische klachten

Huisartsen stellen weliswaar de diagnose, maar in feite valt een burn-out niet betrouwbaar vast te stellen, zegt Vinkers, die er het boek In de ban van burn-out over schreef. “Het leed van patiënten is zonder twijfel reëel, maar het bestaat uit een potpourri van uiteenlopende psychische klachten, die niet te onderscheiden zijn van andere aandoeningen als angststoornissen of depressie. Denk aan vermoeidheid, prikkelbaarheid, somberheid, slecht slapen. We hebben geen scherpe criteria of vragenlijsten, waarmee we een burn-out kunnen opsporen. De wetenschappelijke basis voor deze diagnose ontbreekt volledig.”

Wat maakt het uit hoe je het noemt, zullen sommige artsen zeggen. “Dat maakt zeker uit. Als je niet weet wat het is, kun je patiënten ook niet helpen, kun je ook geen effectieve behandeling in elkaar zetten. Met tips als ‘rust goed uit’ is niks mis, maar daarmee kom je geen stap verder.”

Psychiaters zien veel overeenkomsten met angststoornissen en depressie. Moet burn-out dan niet op dezelfde manier behandeld worden? “Nee”, zegt Vinkers, “we moeten eerst terug naar de tekentafel en ons richten op de olifant in de kamer. Wat behelst burn-out nu precies? Dat moeten we grondig onderzoeken, liefst met zo veel mogelijk verschillende deskundigen als arbeids- en organisatiepsychologen, neurowetenschappers, psychiaters, noem maar op.”

Diagnose ‘zenuwzwakte’ is overal verdwenen

Overigens draait het niet om een typisch hedendaags fenomeen. De overlap met neurasthenie ofwel ‘zenuwzwakte’, dat begin 20ste eeuw opkwam, is volgens Vinkers frappant. “Ook toen, met de opkomst van de auto, telefoon en telegrafie, ervoer men de samenleving als hectisch. Veel mensen voelden zich nerveus en meldden dezelfde klachten als nu bij burn-out. En op zeker moment begonnen artsen zich toen ook af te vragen wat neurasthenie eigenlijk was. Kort daarna is de diagnose, met uitzondering van Duitsland, overal verdwenen.”

Vinkers heeft geen idee of dat ook met burn-out gaat gebeuren. “Wel laat de geschiedenis zien dat worstelen met stress en zoeken naar een balans van alle tijden is. Niet alleen op het werk, maar ook in het privé-leven.”

De term burn-out hoeft voor Vinkers niet meteen afgeschaft. “Die vervult een maatschappelijke functie en signaleert een reëel probleem van te veel stress. Bovendien is die minder stigmatiserend dan de term depressie. Bij een burn-out heb je duidelijk te hard gewerkt.” Geen teken van zwakte, maar juist van toewijding.