Alleen is maar alleen, al helemaal tijdens de tweede golf

Geen familiefeestjes, geen collega’s en geen dagje uit naar een museum: veel mensen vereenzamen tijdens de coronapandemie. Dat effect werd al zichtbaar tijdens de eerste coronagolf. Kunnen we tijdens de tweede piek ook een nieuwe eenzaamheidsgolf verwachten?

Onderzoeken naar de sociale effecten van de coronaherfst moeten nog gedaan worden, waarschuwt Anja Machielse, hoogleraar humanisme en sociale weerbaarheid aan de Universiteit voor Humanistiek en gespecialiseerd in eenzaamheid. Toch vindt ze het aannemelijk dat dit najaar opnieuw corona-eenzaamheid zal intreden. “De tweede golf wordt toch gekenmerkt door een zekere uitzichtloosheid. Worden dingen ooit nog wel normaal? Die vraag zorgt voor onrust.” ‘Een stip op de horizon’ is belangrijk als het om eenzaamheid gaat, zegt de wetenschapper. “Als je weet: ik ga mijn vriend over drie weken weer zien, is dat iets héél anders dan als je voorlopig zo weinig mogelijk contacten mag hebben zonder dat je precies weet wanneer dat weer gaat veranderen.”

Zelfstandig wonende ouderen

Voor sommige groepen ligt vereenzaming eerder op de loer dan voor anderen. Het Sociaal en Cultureel Planbureau zag in de zomer vooral de eenzaamheid onder zelfstandig wonende ouderen toenemen: in plaats van een zesde van de 75-plussers vóór corona kampte nu een derde van deze bevolkingsgroep met eenzaamheid.

Van die groep waren het vooral de weduwen die het zwaar hadden; die missen iemand om hun angsten, gevoelens en twijfels aan toe te vertrouwen, stelt het SCP. Daardoor ontstaat wat onderzoekers emotionele eenzaamheid noemen. Uit data van de Universiteit Tilburg, waar grootschalig onderzoek werd gedaan naar eenzaamheid tijdens de eerste golf, blijkt dat alleenstaanden van alle leeftijden vaker gevoelens van eenzaamheid hadden tijdens de coronacrisis.

Garantie tegen eenzaamheid

Dat mensen zonder partner zich tijdens corona extra eenzaam voelen, komt niet helemaal uit de lucht vallen: uit cijfers van het RIVM van vóór corona blijkt dat getrouwd zijn of samenwonen sowieso een goede garantie is tegen eenzaamheid. Van die groep voelt 6 procent zich ernstig eenzaam, tegen 22 procent van de gescheiden mensen of 17 procent van de weduwen en weduwnaars.

Onderzoeker Jan Willem van de Maat van Movisie legt uit waarom sommige mensen eerder eenzaam worden dan anderen. “Er zijn een aantal beschermende factoren die je psychologisch stabiel houden. Samenwonen met een partner, maar ook het hebben van werk zijn dat soort factoren. Als die ontbreken en je ook geen familie mag zien, ben je extra kwetsbaar. Corona kan zo een extra zetje richting eenzaamheid geven omdat je toch al minder weerbaar was.”

Zorgen over de effecten van de nieuwe golf

Van de Maat maakt zich wel zorgen om die effecten van de nieuwe coronagolf. “Dingen die mensen kunnen helpen bij eenzaamheid, zoals verenigingen, clubs, en ander sociaal contact, vallen nu opnieuw weg. Dat kan serieuze gevolgen hebben voor het welzijn. Mensen die zich eenzaam voelen, kunnen fysieke klachten krijgen zoals slaapgebrek. Dat kan weer leiden tot andere problemen, zoals het minder snel vinden van een nieuwe baan. Zo kun je door eenzaamheid in een negatieve spiraal belanden.”

Maar, nuanceert Van de Maat, dat soort problemen zullen niet bij iedereen die zich alleen voelt ontstaan. “Eenzaamheid hoort tot op zekere hoogte bij het leven. Jonge mensen kunnen zich eenzaam voelen als ze in een andere stad gaan studeren, veel mensen voelen zich alleen als een relatie uitgaat.” Soms zorgt een periode van eenzaamheid ook voor inspiratie: “Sommige mensen kunnen door eenzaamheid juist een moment van reflectie ervaren. Er kunnen nieuwe inzichten ontstaan over wat belangrijk is in het leven.”

Hanneke Schenkels (72) uit Huizen

“Ik woon alleen. Dat is nu wel heftig, want onder normale omstandigheden zijn er soms momenten waarop ik denk: nu zit ik hier weer alleen. Maar nu kan ik daar weinig aan doen, want er mag niet zoveel.

“Ik ben veertien jaar vrijgezel, daar wen je aan. Maar het is ongezellig. Ik heb wel regelmatig mannen ontmoet, maar het leidde nooit tot een duurzame relatie. Soms is het lastig om in deze tijd alleen te zijn, maar ik ga er veel op uit. Vier keer per week naar de sportschool en ik wandel veel, langs het Gooimeer. En als ik een rotdag heb, ga ik zo’n eind wandelen dat ik daarna moe ben. Zodra ik thuis kom, is alles een stuk gemakkelijker. Maar ik ben niet depressief hoor, en ik doe mijn best om dat niet te worden.

“De feestdagen komen er aan, dat vond ik aanvankelijk moeilijk. Ik wilde met een groep een muziekreis maken naar Wenen. Maar dat mag ook niet meer, want we mogen niet meer reizen. Nu ga ik met mijn broer, zus en zwager lekker koken tijdens Kerst. Daardoor is er voor mij wat rust gekomen.”

Sabrina Derie (42) uit Zaandam

“Vanwege de coronacrisis is mijn contract niet verlengd. Ik werkte net een half jaar als officemanager. Ik voelde het aankomen, maar het blijft toch een klap. Ik had net mijn draai gevonden. In mijn werk had ik veel contact met mensen, dat is weggevallen. Ook sporten kon een tijdje niet, waardoor ik in een dip belandde. Binnenkort pak ik het weer op, met een trainer.

“Ik woon samen met mijn dochter van 22. Dat is gezellig, maar soms ook stressvol. Er zijn vaker irritaties, omdat je elkaar meer ziet. Bovendien zit mijn dochter niet altijd lekker in haar vel. Ik laat haar dan even, vaak is het een paar uur later weer goed. We zijn heel erg op elkaar gesteld.

“Ik ben sinds twee jaar alleen. Nu de feestdagen eraan komen, vind ik het jammer dat ik geen vriend heb. Iemand om op te leunen en waarbij ik mijn ei kwijt kan. Een partner is toch anders dan een dochter of een vriendin. Het is nu moeilijk om iemand te leren kennen, maar ik sta er voor open. Ik kijk uit naar volgend jaar. Ik hoop dat ik dan een leuke vriend heb en weer aan het werk ben.”

Oscar Stolk (24) uit Groningen

“Als ik nu even een week weinig studie heb, voel ik me misschien niet écht eenzaam, maar verveel ik me vooral. En aan verveling heb ik altijd al een hekel gehad, als puber al. Ik hou van nieuwe dingen ontdekken, van nieuwe omgevingen en nieuwe mensen leren kennen. Als ik één ding een tijdje doe, denk ik vaak: nu heb ik het wel gezien. Maar dat ontdekken, dat kan nu door corona veel minder; ik wilde bijvoorbeeld ook net vrijwilliger worden in een museum, nu moet alles dicht.

“Ik heb geen vaste vriendin, mijn huisgenoten hebben wel allemaal relaties. Voor corona ontmoette ik meisjes bij mijn voetbalclub, of op huisfeestjes, dat kan nu niet. Soms kon ik echt in een flow zitten met flirten en versieren; gemiddeld heb ik ongeveer vijf bedpartners in een jaar. Maar als ik met een meisje aan het daten ben, denk ik toch vaak: zou er niet nog iemand rondlopen, die nóg leuker is?

“Misschien zit daar ook wel die angst voor verveling. Daarom denk ik de laatste tijd: misschien is het wel goed om te leren om wat meer tevreden te zijn. En is het oké om niet de hele tijd getriggerd te worden door al die verschillende meisjes, en steeds maar verschillende mensen leuk te vinden. Dan maar een tijdje niks.”

Lees ook:

Zijn dit bange tijden? Volgens angstexpert Jim van Os ligt het vooral aan onszelf

Het zijn bange tijden, zeggen we, maar zijn het de tijden of zijn wij het? En wat is angst eigenlijk? ‘Ik denk dat er is niets ergers is dan de angst dat jouw bestaan zinloos is’, zegt psychiater Jim van Os.