Hoe kwam het WK voetbal in Qatar terecht? De oorzaken zijn een cocktail van smeergeld en corruptie, het ondoorzichtige Fifa-bestuur en economische belangen. Een reconstructie.
Het was een sympathiek beeld dat de wereld over ging, in december 2010. Johan Cruijff, Ruud Gullit, Mark Rutte, Jean-Marie Pfaff en Paul van Himst fietsten door Zürich. Onder de snelbinders zat het bidbook dat de bonden en regeringen van Nederland en België samen hadden gemaakt voor de organisatie van het WK voetbal van 2018. Per fiets ging het gezelschap dit symbolisch aanbieden aan bestuurders van de Fifa. Op het congres van de wereldvoetbalbond in die dagen zou besloten worden welke landen de WK’s van 2018 en 2022 mochten organiseren. De elf kandidaatlanden pakten flink uit. De Verenigde Staten hadden ex-president Bill Clinton laten invliegen, namens Engeland was prins William aanwezig.
Later bleek hoe naïef deze poppenkast was. De bidbooks, de inhoud en toespraken in Zürich zijn zonder waarde geweest. Ook het belang van het voetbal speelde geen rol. Het draaide bij de toewijzing om andere zaken: politiek en geldelijk gewin. Stemgerechtigd waren de leden van het Uitvoerend Comité van de Fifa, een gezelschap mannen die veelal de zeventig gepasseerd zijn. Twee van de 24 leden mochten in Zürich niet meestemmen. De Sunday Times had namelijk aangetoond hoe gevoelig ze voor omkoping waren.
Lees alles over het WK in ons dossier en volg het laatste nieuws in het liveblog.
‘Die praten over twaalf miljoen dollar’
De Britse krant had met een geheime camera gesprekken met Amos Amadu uit Nigeria en Raymond Temarii uit Tahiti vastgelegd. De journalisten hadden zich als lobbyisten voor het WK in Amerika voorgedaan. De twee Fifa-bobo’s gaven in het gesprek aan dat alleen geld investeren in hun stem zou lonen. Temarii zei: “Als ik jullie aanbod vergelijk met dat van anderen, is dit niks. Die praten over tien tot twaalf miljoen dollar.”
Het corrupte duo werd snel geschorst en vervolgens werd er gestemd, op 2 december 2010 in de Messe van Zürich. Rusland kreeg het WK van 2018 en voor 2022 rekende iedereen op de Verenigde Staten. Fifa-president Sepp Blatter had maanden zijn best gedaan de stemming in deze richting te manipuleren. En er was, zo vertelde Blatter recent in de Financial Times, een gentleman’s agreement dat de twee grootmachten de buit zouden verdelen. Maar Blatter zelf moest de wereld laten zien welk land als winnaar uit de bus was gekomen: “Qatar!” Qatar? De zaal viel stil, op een paar dansende Arabieren na.
De voetbalwereld stond perplex. Hoe had dit kunnen gebeuren? De inspectiecommissie van de Fifa had na een bezoek aan de Golfstaat in september 2010 immers nog zeer negatief geoordeeld over Qatar. Van alle kandidaten zaten er aan dit landje zonder stadions, zonder voetbaltraditie en een verzengende zomerse hitte “de grootste operationele risico’s”. Om deze redenen was het bid van Qatar niet echt serieus genomen.
Niet alleen corruptie
Het echte werk bleek echter al ver voor het congres verricht te zijn. Zo was een delegatie van Qatar in januari 2010 op bezoek in Luanda, Angola, bij een congres van de Afrikaanse federatie. In een hotel kregen Afrikaanse Fifa-bestuurders geld geboden in ruil voor een stem. Phaedra Al-Majid zat erbij, als persvoorlichtster van het Qatarese organisatiecomité. Zij klapte er later over uit de school in interviews. Al-Majid verbaasde zich over de openheid waarmee over geldbedragen werd gesproken. Een van de aanwezigen was de later geschorste Nigeriaan Amos Amadu.
Maar het was niet alleen corruptie dat het grootste sportevenement ooit naar een van de kleinste landen bracht. De andere reden is van politieke aard. “Overheidsbemoeienis van de heer Sarkozy” had volgens Blatter de diplomatieke deal over een WK in Amerika doen afketsen. Nicolas Sarkozy, destijds president van Frankrijk, had zijn landgenoot Michel Platini, de oud-voetballer en Fifa-bestuurder, aangespoord om op Qatar te stemmen.
In de laatste negen dagen voor het bewuste Fifa-congres lunchte Sarkozy op het Elysée twee keer met de leden van de Qatarese Al Thani-dynasty: eerste minister Jassem en toekomstig emir Tamim. Bij één lunch was ook Platini aanwezig. Het ging Sarkozy om de economische belangen van Frankrijk. Luchtvaartbedrijven leverden voor honderden miljoenen aan Qatar en energieconcern EDF had met Qatar Petroleum een grote deal voor onderzoek naar kernenergie en hernieuwbare energie. Verder werd het Qatarese investeringsfonds QSI eigenaar van voetbalclub Paris Saint-Germain. Saillant is dat de zoon van Platini in 2011 bij QSI ging werken. Nog altijd lopen in Frankrijk onderzoeken, naar de rol van Sarkozy en de aankoop van Paris Saint-Germain.
Voor het leven geschorst
Platini had een groepje Europese Fifa-bestuurders om zich heen die op 2 december 2010 solidair met hem waren. Samen met de omgekochte kiesmannen was dat genoeg om de stemming met 14 tegen 8 in het voordeel van Qatar uit te laten vallen. Over die omkoping wezen veel vingers al snel naar Mohammed bin Hammam als het grote brein. De Qatarees was lid van het Fifa-bestuur en vriend van de emir. Toen hij in die jaren door de Duitse televisie geconfronteerd werd met de geluiden van steekpenningen zei Bin Hammam: “Als er al iets is geweest, leg dan de schuld niet bij Qatar, leg de schuld bij het systeem.”
Bin Hammam leidt nu een teruggetrokken bestaan in Qatar. Hij werd in 2011 voor het leven geschorst door de Fifa, omdat hij stemmen zou hebben gekocht om Blatter af te troeven in voorzittersverkiezing. De FBI en justitie in de Verenigde Staten waren in 2011 een onderzoek gestart naar het hele reilen en zeilen binnen de Fifa. In Amerika was de nederlaag in de verkiezing voor 2022 hard aangekomen: dit kon niet kloppen. De machtige Amerikaanse Fifa-bobo Chuck Blazer, een vriend van Donald Trump, werd al snel betrapt op het verduisteren van zo’n 11 miljoen dollar. In ruil voor een celstraf werd hij kroongetuige.
Met een microfoontje op zijn jasje ging Blazer naar Fifa-congressen. Het leverde een schat aan informatie op. Op 27 mei 2015 deed de Zwitserse politie in samenwerking met de Amerikaanse autoriteiten een inval bij de Fifa. In hotel Baur au Lac in Zürich werden zeven Fifa-bestuurders van hun bed gelicht. Justitieminister Loretta Lynch sprak van “wijdverbreide corruptie in de voetbalwereld”. Van de 45 verdachte personen werden er 22 in staat van beschuldiging gesteld.
Een groot aantal kiesmannen viel door de mand, vanwege het smeergeld dat ze aannamen in ruil voor hun keuze voor Rusland en/of Qatar. Een trio uit Argentinië, Paraguay en Brazilië verrijkte zich persoonlijk, net als de meeste Afrikaanse bestuurders. Verder is in Guatemala, Thailand, Ivoorkust, Kameroen en Nigeria een Dream Academy verrezen met Qatarees geld, een voetbalschool met de modernste voorzieningen.
De Fifa zelf slaagde er nooit in schoon schip te maken. Een ethische commissie onder leiding van Michael Garcia stuitte na twee jaar onderzoek op veel onfrisse zaken, maar het Fifa-bestuur concludeerde dat er te weinig bewijs was. Een paar jaar later, in 2016, werd Miguel Perez Maduro voorzitter van een commissie die hervormingen in gang moest zetten. Maduro dacht de Fifa transparanter en geloofwaardiger te kunnen maken. Na negen maanden gaf hij het op. Recent zei hij bij de Duitse tv-zender ARD dat de neiging naar corruptie en verduistering bij de Fifa ‘systemisch’ is. Door het internationale en ondemocratische karakter is het “een ideale organisatie voor criminele activiteiten”.
Al in 2013 berichten over doden
Hassan Al-Thawadi, hoogste baas van de WK-organisatie, heeft omkoping altijd ontkend. Dat deed hij ook afgelopen zomer nog, toen hij in Amsterdam in gesprek ging met Nederlandse journalisten. Qatar het WK afnemen is nooit meer echt overwogen. Dat gebeurde ook niet in 2013, toen The Guardian voor het eerst berichtte over 44 dode arbeidsmigranten uit Nepal. Ze waren ingehuurd voor de bouw van WK-faciliteiten, maar bezweken onder erbarmelijke leef- en werkomstandigheden in Qatar. Op basis van statistische informatie schatte de Britse krant toen al in dat het dodental kon oplopen tot 4.000. De Fifa besloot alleen nog het WK te verplaatsen naar november/december. Dat was om de voetballers te beschermen, want in de zomer kan het wel vijftig graden worden.
Dat besluit werd in 2015 genomen. Een jaar later zei Fifa-president Gianni Infantino, opvolger van Blatter, dat de ‘crisis’ binnen zijn organisatie verleden tijd was. Sindsdien ontpopte Infantino, die zowel de Zwitserse als de Italiaanse nationaliteit heeft, zich tot een groot ambassadeur van Qatar. Begin dit jaar zei hij dat drie doden direct te linken zijn aan het WK. Het toernooi wordt volgens Infantino “het beste WK ooit”. Zelf woont hij tegenwoordig in Qatar.
Lees hier alles over het WK in Qatar.
