InterviewKlimaatverandering
Wetenschapper Tatiana Filatova modelleert de impact van klimaatverandering op de mens
De Delftse computerwetenschapper Tatiana Filatova zoekt naar een model dat de impact van klimaatverandering op de samenleving vastlegt. Door inzichten te combineren, komen die modellen steeds dichter bij de echte wereld.
Wat gebeurt er als steden aan het water steeds meer last krijgen van overstromingen? Hoe reageren bewoners en welke voorbereidingen treffen ze? Daar gaan we deze eeuw waarschijnlijk vanzelf achter komen, maar hoogleraar computerwetenschappen Tatiana Filatova van de Technische Universiteit Delft probeert dat voor te zijn. Voor haar modelleringswerk ontving zij dinsdag de prestigieuze Ammodoprijs.
Een grote drijfveer in haar werk is onvrede met wat ze noemt ‘speelgoedmodellen’, abstracties die aanname op aanname stapelen. Filatova bouwt ze zelf ook, maar het kan hooguit een beginpunt zijn. “Een model op zich kan ons niets vertellen over de echte wereld waarin echte mensen beslissingen moeten nemen”, zegt ze. “Tenzij we de stap nemen om die echte data over menselijk gedrag in het model te betrekken.”
De werkelijkheid in getallen vatten
Dat begint met kijken. Filatova omschrijft haar werk als observeren, en vervolgens proberen te kwantificeren wat er gebeurt. Haar werk voor overstromingsmodellen maakt gebruik van data en duizenden interviews met bewoners van laaggelegen gebieden, van Nederland tot Indonesië. Zo creëert ze avatars, gesimuleerde mensen die eigen beslissingen nemen. Dat het onmogelijk is om gedrag echt te voorspellen is daarbij voor haar een gegeven. “Maar we kunnen wel verkennen wat er gebeurt als we aannemen dat er bepaald gedrag wordt vertoond.”
Om die aannames zo realistisch mogelijk te maken, combineert ze verschillende inzichten. De grote makke van eerdere modellen, zegt Filatova, is dat ze vaak van één discipline uitgaan, ieder met zijn eigen zwaktes. Economische modellen legden te veel nadruk op de aanname dat mensen rationele afwegingen maken met maximale winst als doel. Sociologische en psychologische modellen daarentegen hebben vaak te weinig aandacht voor de rol die bedrijven spelen in de dynamiek, enzovoorts. Maar met de rekenkracht van tegenwoordig kun je al die inzichten meenemen.
“We konden bijvoorbeeld niet goed verklaren waarom enkele jaren terug mensen niet massaal zonnepanelen installeerden, terwijl het economisch wel winstgevend was. We zagen dat sociale interactie een rol speelde in de beslissing, maar konden dat niet kwantificeren. Dus zijn we gaan experimenteren met de aanname dat een huis met zonnepanelen in de directe omgeving invloed had op de beslissing om ze ook te nemen, net als de afweging van familieleden. Dat hebben we in het model gestopt, en vervolgens vergeleken met wat de data ons vertelden dat er echt gebeurde.”
Toepasbare lessen
Dergelijke terugkoppeling met de werkelijkheid kan modellen flink verbeteren. ‘Empirisch geladen’ noemt Filatova het. Dat leidt tot inzichten die ook nu toepasbaar zijn. “Als je erachter komt wat mensen beweegt tot bepaald gedrag, kun je beleid daarop aanpassen.” In het geval van de zonnepanelen gaf een studie door collega’s aan dat er minder subsidie nodig was vanwege de effecten die de sociale interactie had.
Uit Filatova’s studies naar de reactie van bewoners op overstromingsgevaar komt naar voren dat huishoudens met relatief kleine aanpassingen aan hun huis, zoals het plaatsen van een waterpomp of het naar boven verhuizen van de elektriciteitsmeter, weleens een enorm effect kunnen hebben op de klimaatbestendigheid van steden. Tegelijk werd ook duidelijk dat die winst niet gelijk verdeeld wordt: avatars met hogere inkomens en opleiding wisten meer te profiteren. “Daar ligt een groot potentieel. Modellen kunnen verkennen hoe je dat potentieel wellicht kunt ontsluiten.”
Het Ammodo-prijzengeld van 350.000 euro kan Filatova naar eigen inzicht aan haar werk besteden. Een deel gaat in ieder geval naar het uitdiepen van de verzamelde data uit kuststeden, want het is nooit af. Er blijven nieuwe data en inzichten komen die meer ‘empirisch lading’ kunnen geven. Ze hoopt daarnaast een aanzet te kunnen maken voor een open access bibliotheek van rekenmodellen van menselijk gedrag.
De Ammodoprijzen
De Ammodo Awards worden jaarlijks uitgereikt aan acht onderzoekers in verschillende disciplines. In de even jaren gaan de prijzen naar onderzoek in teamverband, in de oneven jaren staan individuele onderzoekers centraal die voorbij de grenzen van de huidige kennis en inzichten gaan. Laureaten krijgen dit jaar ieder 350.000 euro dat ze naar eigen inzicht aan hun onderzoek kunnen besteden.
Lees zaterdag in de Verdieping een interview met een van de andere winnaars van dit jaar, microbioloog Stan Brouns.
Lees ook:
De inrichting van Nederland is niet op extreem weer berekend. Is daar snel verandering in te brengen?
De dijken waren op orde, maar wat als het water van de heuvels komt?
