Op zoek naar het geheim achter het ritme van de operatiekamer

De dynamiek van de operatiekamer spreekt tot de verbeelding. Niet voor niets dient het als dankbaar decor voor heel wat televisiedrama’s. Een groep professionals moet onder zware druk een topprestatie leveren, waar geregeld het leven, of toch zeker het welzijn van de patiënt afhangt van hun ragfijne samenwerking en flexibiliteit. Hoe doen ze dat?

Jaap Hamming, chirurg aan het Leids Universitair Medisch Centrum, is daar ondanks dertig jaar ervaring ook benieuwd naar. “Het is elke dag topsport, met zulke risico’s. Waarom gaat dat zo vaak goed?” Gek genoeg is daar niet zo systematisch naar gekeken. Als het een keer misgaat is daar veel aandacht voor, maar volgens Hamming is er juist veel te leren door te analyseren wat nou maakt dat het goed gaat. Die best practices wil je kunnen doorgeven, zeker als je, zoals hij, aankomend chirurgen opleidt.

Buitenstaanders kijken mee

Een divers team van onderzoekers gaat daarom de komende tijd meekijken op de OK. Hamming zelf gaat niet mee, daar is hij te veel insider voor. In plaats daarvan kiezen ze voor buitenstaanders, zoals bestuurskundige Eduard Schmidt en sportpsycholoog Yannick Balk. Die laatste is vooral geïnteresseerd in het psychologische concept flow, de optimale concentratie waarbij denken en doen natuurlijk samengaan. “Wat is nou de dynamiek die deze mensen flow laat ervaren?” Dat is een berucht moeilijke onderzoeksvraag, weet hij ook uit zijn ervaring met sporters.

De vraag hoe het teamwerk van professionals onder hoge druk eigenlijk werkt speelt breed, van sport en geneeskunde tot de luchtvaart of het leger. Dat heeft alles te maken met professionalisering en specialisatie binnen die teams. Daardoor wordt het team minder hiërarchisch van opzet en de dynamiek des te belangrijker.

Minder baas, meer regisseur

De sfeer in de OK is, in weerwil van het cliché uit televisiedrama’s, namelijk de afgelopen decennia compleet veranderd. “Toen ik dertig jaar geleden als chirurg begon, was je de baas; ieder ander stond daar om jouw werk mogelijk te maken”, zegt Hamming. “Tegenwoordig ben je meer een regisseur, je verbindt de expertise van anderen. De sfeer is echt anders.”

Een groep onderzoekers, onder wie primatoloog Frans de Waal, keek enkele jaren geleden mee op de OK en deed enkele interessante bevindingen. Zo bleek de samenwerking toe te nemen als de chirurg een ander sekse had dan de meerderheid van de medewerkers. Dat onderzoek inspireerde Hamming, Balk en collega’s om door te vragen. “Je kunt mensen zelden direct vragen hoe ze in een flow komen, want het gebeurt automatisch. Maar met doorvragen krijg je het er vaak wel uit, je moet het als het ware bij henzelf op de voorgrond halen.”

Veerkracht van het team

Hamming hoopt met de inzichten die dat oplevert ook in de opleiding zijn voordeel te doen, al is het hoogst onwaarschijnlijk dat er één beste manier van teamwerk zal zijn. Daarvoor zijn er simpelweg te veel verschillende factoren die de dynamiek beïnvloeden. Juist het inspelen op die steeds wisselende omstandigheden, de veerkracht van het team, is de kern van de zaak: “Hoe zorg je dat alle stemmen goed gehoord worden en iedereen zijn werk goed kan doen?” Dat blijft maatwerk, maar een grondige observatie kan wellicht wel belichten wat daarvoor goede ingrediënten zijn.

Lees ook:

Twee dagen uit het leven van baby Scott op de operatietafel van de afdeling kinderhartchirurgie

Het is kwart over een: op de hartkatheterisatiekamer heeft kindercardioloog Gregor Krings moeite met het inbrengen van twee stents. Hij kan de juiste hoek niet vinden. Tijd voor een analyse: wat is de beste weg, hoe kan het anders, wat is veilig?