Moederorka’s trekken de jongens voor, en dat komt de soort nu duur te staan

De zorg voor zoons leek een goede evolutionaire strategie, maar staat reproductie in de weg. Dat is riskant nu de populatie van orka’s zo klein is geworden.

Zoons hebben een streepje voor op dochters, dat zie je bij veel diersoorten. En zeker bij orka’s. Deze zeezoogdieren zorgen sowieso intens voor hun nakomelingen. Ze kunnen rekenen op hun moeders ervaring en leiderschap bij het jagen op zalm, en die zal ook geregeld haar vangst met de kinderen delen. Maar moeders doen nadrukkelijk wat meer hun best voor een zoon dan voor een dochter. Waar volgroeide dochters worden geacht het zelf te rooien, laat een moeder nog steeds een halve zalm liggen voor haar volwassen zoon.

Dat is althans de gewoonte onder de orkapopulatie die bekend staat als de southern residents, een aparte groep die leeft voor de westkust van de Verenigde Staten en Canada. Deze orka’s planten zich alleen met elkaar voort en leven in troepen van zo’n twintig dieren. Zoons en dochters brengen hun hele leven door in de troep van de moeder, waar de zoon dus een leven lang vertroeteld wordt.

Evolutionair lijken de baten daarvan evident. Mannetjes kunnen tijdens hun leven meer kinderen krijgen, dus wie zijn genen zoveel mogelijk wil verspreiden zal, als er gekozen moet worden, meer investeren in zoons. Daar komt een reden bij die volgt uit de sociale structuur bij deze dieren: de mannen verwekken kinderen doorgaans buiten de eigen troep, terwijl de kinderen van de vrouwen binnen de troep blijven. Een dochter zal dus in de toekomst zorgen voor extra monden die gevoed moeten worden, en dat kan een uitdaging zijn, legt specialist Michael Weiss uit, van het Engelse Centre for Research in Animal Behaviour aan de universiteit van Exeter, en het Center for Whale Research in de Amerikaanse staat Washington.

Waar zitten de kosten?

De voordelen zijn bekend, maar in de evolutie is niets gratis. Wat kost het? Weiss en consorten zochten het uit en schrokken van de uitkomst. “Onze beste schatting is dat elke levende zoon de kansen van de moeder om in een gegeven jaar een nieuw kalf te krijgen halveert”, concludeert Weiss.

Voor het onderzoek onder de southern residents, gepubliceerd in het tijdschrift Current Biology, konden ze steunen op grondige data over de populatie. Die wordt sinds de jaren tachtig nauwkeurig gevolgd en de biologen konden daardoor precies zien welke moeder welke kinderen had en hoe veel ze erbij kreeg. De moeders gingen als een dochter was opgegroeid rustig verder met kalveren krijgen. Ook als een zoon kwam te overlijden werd de draad weer opgepakt. Maar bleef een zoon in leven, dan liep de vruchtbaarheid aanmerkelijk terug. Dat effect werd niet kleiner als de zoon ouder werd, terwijl de moeder nog wel ruimschoots in de vruchtbare leeftijd was.

On stellig te zeggen hoe dit komt is meer onderzoek nodig, zegt Weiss. Maar de hypothese van de auteurs is dat het delen van die zalm de oorzaak is. Eerder onderzoek toonde aan dat de vruchtbaarheid van vrouwtjes sterk afhankelijk is van de voedingswaarde die ze binnenkrijgen. En de zalm waarop de southern resident-orka’s hun dieet baseren is dun gezaaid.

De bevinding laat een nieuw licht schijnen op de demografische ontwikkeling van de bedreigde soort. Van deze orka’s zijn er op het moment nog maar 73 over. En zinnig als hun zorggedrag misschien is in tijden van overvloed, in de huidige omstandigheden is het te hopen dat er wat meer dochters komen. Data van vorig jaar laten zien dat 63 procent van de moeders een of meer zonen heeft, maar dat is in de laatste decennia ook wel eens 80 procent geweest. En gezien de halvering van de vruchtbaarheid per zoon kan zoiets dramatische gevolgen hebben voor de populatie.

Lees ook:

Van wie is de zee, vraagt de orka

Columnist Jelle Reumer besprak de orka in zijn rubriek Jelle's weekdier, nadat zeilers in aanvaring waren gekomen met een orka.