Hoe gevaarlijk is een Oekraïense kerncentrale in Russische handen?

Rusland heeft gisteren gezegd bereid te zijn tot overleg over de veiligheid van de kerncentrales in Oekraïne. Nu die in oorlogsgebied zijn komen te liggen, zijn ze een bron van zorg voor het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA), dat de strijdende partijen had opgeroepen tot overleg. De Russische vertegenwoordiger bij de IAEA heeft daarop nu positief gereageerd, maar hij is niet gelukkig met de voorgestelde locatie: Tsjernobyl.

Die centrale ten noorden van Kiev is, sinds de ramp van 1986, in afbouw, maar nu wel door Russische troepen ingenomen. Dat geldt ook voor de Zaporizja-centrale, die in het zuiden van Oekraïne staat en de grootste van het land is. De drie overige kerncentrales, een in het zuiden en twee in het westen van het land, zijn nog in Oekraïense handen.

Rusland lijkt niet uit te zijn op vernietiging van Oekraïense kerncentrales. Dat zou ook onmiddellijk gevaar opleveren voor de eigen troepen op de grond. Maar verovering van de centrales is wel een strategisch doel, omdat daarmee een groot deel van de stroomvoorziening van het land in handen komt van de invasiemacht.

Reactoren liggen stil

Volgens het jongste bericht van de nucleaire toezichthouder van Oekraïne, SNRIU, zijn van de zes reactoren die Zaporizja heeft, er nog twee in bedrijf. Dat waren er enkele dagen geleden nog drie. Het is niet ongebruikelijk dat in een centrale als Zaporizja, die de grootste van Europa is, enkele reactoren stilliggen - voor onderhoud bijvoorbeeld - maar vier van de zes is veel.

De vijf werkende kerncentrales van Oekraïne hebben bij elkaar vijftien reactoren, goed voor een vermogen van een kleine dertig keer Borssele, de enige kerncentrale voor elektriciteit in Nederland. Van die vijftien reactoren zijn er nu zeven van het net afgeschakeld, en nog acht in bedrijf.

De stroomvoorziening is een zorg voor de regering van Oekraïne, maar ook het gevaar van radioactieve milieuverontreiniging. Niet doordat centrales met bommen of raketten worden vernietigd, maar doordat ze in handen komen van troepen die de veiligheidsprocedures voor kerncentrales aan hun soldatenlaars lappen.

Toezichthouder SNRIU kan inmiddels niet meer via de normale kanalen communiceren met het personeel van de centrales in Zaporizja en Tsjernobyl. In Tsjernobyl werken nog altijd enkele honderden mensen aan een veilig levenseinde van de installatie en de nucleaire brandstoffen die er nog zijn. Er kan af en toe nog mobiel gebeld worden, maar internet en telefoonnetwerken zijn door de Russen afgesloten.

Veiligheidsprocedures genegeerd

De medewerkers van beide installaties kunnen niet of nauwelijks aan eten en drinken komen. Aflossing van de ploegen is niet meer mogelijk. En het belangrijkste: ze moeten voor alles wat ze doen toestemming vragen aan de Russische troepen. Volgens SNRIU worden veiligheidsprocedures, zoals regelmatig wisselen van kleding en wassen, door de bezetter terzijde geschoven.

Rusland schendt hier op zijn minst twee regels van de IAEA, waarvan het zelf lid is. Een van de regels van het atoomenergieagentschap is dat het personeel van een nucleaire installatie te allen tijde zijn werk moet kunnen doen en in vrijheid beslissingen moet kunnen nemen om een veilig opereren te garanderen. Een tweede regel is dat personeel altijd moet kunnen communiceren met zijn nucleaire toezichthouder. In twee van de zes Oekraïense kerncentrales worden die regels nu niet meer gerespecteerd.

Geen stralingsrisico

De brand die eerder woedde in Zaporizja, en die volgens de IAEA door een Russische aanval werd veroorzaakt, heeft geen nucleaire delen van de installatie getroffen, en voor zover bekend geen stralingsrisico opgeleverd. Stralingsrisico is er volgens toezichthouder SNRIU ook niet in Charkov, waar zondag een nucleaire installatie werd getroffen door een Russische raket.

In Charkov ging het niet om een kerncentrale, maar om een zogenoemde neutronenbron, een installatie voor wetenschappelijk onderzoek. Die installatie werd zwaar beschadigd. Maar het personeel van het onderzoeksinstituut in Charkov had hem twee weken voordien al uitgeschakeld, vanwege de Russische opmars.

Lees ook:

‘Platleggen van kerncentrale kan een wapen zijn’

Kerncentrale Zaporizja in Oekraïne is overgenomen door de Russen. Emeritus hoogleraar Wim Turkenburg (Universiteit Utrecht) ziet vooral het risico dat ze daarmee de stroomvoorziening van het land platleggen.