Het helpt als je ‘het’ en paard noemt

De Zweden hoeven niet te kiezen tussen han (hij) of hon (zij); ze kunnen terugvallen op hen, het genderneutrale voornaamwoord dat in 2015 wettelijke status kreeg. Helpt dat nou, zo’n taalhervorming?

Ja, concluderen twee Amerikaanse wetenschappers (een vrouw en een man) die het in Zweden onderzochten. Dit korte antwoord is het halve verhaal; het ging de onderzoekers erom te achterhalen wat een genderneutrale taalhervorming precies in gang zet.

Dat de invoering van ‘hen’ Zweden minder masculien heeft gemaakt, meer feminien, en toleranter jegens seksuele minderheden, staat buiten kijf, schrijven ze in vakblad PNAS. Maar dat kan allerlei oorzaken hebben. Neem alleen al het feit dat er jaren is gedebatteerd over de invoering van het genderneutrale voornaamwoord. Dat politieke debat heeft veel Zweden de ogen geopend voor de sekseongelijkheid in hun taal en in hun denken. En de ontwikkeling naar een meer seksegelijk Zweden, kan heel goed een sociale ontwikkeling zijn, waarvan taal een uiting is, geen oorzaak.

Genderneutraliteit is voor Zweden een automatisme

Om het effect van taal alleen eruit te filteren, vroegen de onderzoekers enkele duizenden Zweden online mee te doen aan een reeks testen. Ze moesten bijvoorbeeld een naam geven aan een getekende figuur die evengoed man als vrouw zou kunnen zijn of iets er tussenin. Ze moesten namen verzinnen voor de hoofdpersonen in een verhaaltje. En ze kregen vragen over vrouwen in de politiek en over seksegelijkheid in de Zweedse samenleving.

Vooraf was de ene groep deelnemers getraind met mannelijke voornaamwoorden, een tweede groep met vrouwelijke en een derde groep met genderneutrale. En dat bleek zijn uitwerking te hebben, niet alleen op de gekozen namen maar ook op de mening over politiek en samenleving.

Het zou natuurlijk kunnen dat de deelnemers op hun hoede waren, en sociaal wenselijke en politiek correcte antwoorden gaven. Om dat uit te sluiten klokten de onderzoekers de snelheid waarmee voornaamwoorden werden gehanteerd. Als je woorden niet spontaan gebruikt maar omdat het moet, gaat dat iets trager. Bleek hier niet het geval: de genderneutraliteit was bij de Zweden een automatisme geworden.

Woordkeuze kan een samenleving veranderen

Hiermee is volgens de onderzoekers voor het eerst getoond hoeveel effect taal kan hebben op seksegelijkheid en tolerantie jegens homo’s, lesbiennes en transgenders. Woordkeuze kan een samenleving veranderen.

Mannelijke voornaamwoorden en aanduidingen simpelweg van toepassing verklaren op alle seksen werkt minder goed. Je kunt in een bedrijf of organisatie iedereen medewerker noemen, en ook veel vrouwen geven daar de voorkeur aan, maar bij het woord ‘medewerker’ denken veel mensen in eerste instantie aan een man, zoals ze bij het woord ‘secretaris’ een man voor zich zien, terwijl het evengoed een vrouw kan zijn. Zelfs woorden als ‘mens’ en ‘persoon’ gaan gebukt onder de scheve verhouding tussen de seksen.

Dat verandert wel, zeggen de onderzoekers, maar het gaat langzaam. In het Engels wordt they wel gebruikt als genderneutraal enkelvoud, maar veel Britten blijven dat woord associëren met mannen, bleek uit eerder onderzoek. De introductie van nieuwe, genderneutrale voornaamwoorden kan die emancipatie versnellen, concluderen de Amerikaanse wetenschappers.

En ze zagen tijdens hun onderzoek nog iets opmerkelijks: een consequent gebruik van vrouwelijke voornaamwoorden in plaats van mannelijke heeft hetzelfde, emanciperende effect. Maar dat kan een heel andere discussie oproepen dan een genderneutrale uitbreiding van de taal.