Geld en vrijheid maken mensen gelukkig

Tien geleden was ik in Malawi, een van de armste landen in Afrika. Niet als safaritoerist. Een bevriende journalist organiseert er reizen om het land te leren kennen. We bezochten een school en een ziekenhuis, spraken met een boer, slenterden over de markt en liepen door een krottenwijk. We lazen de krant met onze Malawische gidsen, discussieerden over het leven hier en daar en dansten ’s avonds onder de blote sterrenhemel in een lokale bar.

Op de terugreis voelde ik een verwarrende mix van dankbaarheid en schaamte. Het was een prachtige, leerzame en gezellige reis. Maar nu ging ik terug naar mijn eigen veilige wereldje. Waar er altijd ambulances klaarstaan, waar schoolpap niet de hoofdmaaltijd is en waar elk huis een kraan heeft. Ik was met mijn neus hard op het feit geduwd dat mijn wieg toevallig in Nederland stond, met alle voordelen die daarbij horen.

Het geluk groeit in Europa

Zoals een grote kans op een gelukkig leven. Een ruime meerderheid van alle Europeanen is namelijk gelukkig, laat de Atlas of European Values zien. In veel Noord-Europese landen zijn zelfs meer dan negen van de tien inwoners al met al gelukkig met het leven. De minst gelukkige Europeanen vind je in Bulgarije, maar ook daar groeit het geluk. In 1990 was nog geen 40 procent van de Bulgaren gelukkig, inmiddels is dat twee derde. Geluk lijkt de norm in Europa.

Het percentage gelukkige Nederlanders schommelt al sinds het begin van het Europese waardenonderzoek in 1981 rond de 90. En al doen de huidige stikstof- en andere crises misschien anders vermoeden, ook in het maandag verschenen World Happiness Report 2023 van de VN staat Nederland weer in de top 5.

Omdat de Atlas gebaseerd is op data van vóór de oorlog in Oekraïne, is de kans overigens groot dat niet langer de Bulgaren, maar de Oekraïners het minst gelukkige volk in Europa zijn. Dood en verwoesting, onzekerheid en angst zijn uiteraard geen ingrediënten voor een gelukkig leven. In de VN-ranglijst is Oekraïne inderdaad al onder Bulgarije gezakt.

Rijkdom zorgt voor een zorgelozer leven

Dat geld niet gelukkig maakt is een onjuist cliché, want rijkdom helpt wel degelijk. In de rijkste Europese landen is er meer geluk en binnen elk land geldt: mensen met hogere inkomens zijn vaker gelukkig. Je kunt met geld geen zorgzame ouders of trouwe vrienden kopen. Maar, heel belangrijk voor geluk, in een rijk land verlies je geen kind aan diarree, diabetes of ondervoeding. Rijkdom zorgt voor een zorgelozer leven met meer kansen en keuzes.

Kunnen kiezen blijkt de meest bepalende factor voor geluk in een mensenleven, ontdekte sociaal wetenschapper Ruut Veenhoven, wereldwijd beroemd als de geluksprofessor. Kiezen wat voor werk je doet, waar je woont, met wie en hoe je je leven leidt, brengt geluk. En kiezen lukt vooral wanneer je in een land woont waar het onderwijs betaalbaar is, waar de gezondheidszorg goed is, waar de politie je beschermt en je een dak boven je hoofd hebt. Tenslotte is vrijheid essentieel om te kunnen leven zoals je wilt – vrijheid in geloof, meningsuiting en seksualiteit.

Mijn vriend was ook de afgelopen weken weer in Malawi. Aanvankelijk kreeg ik vrolijke filmpjes van kleurrijke markten en zang en dans in de kerk. Het land oogt prachtig, maar bungelt onderaan de VN-ranglijst in geluk, net boven Afghanistan en Congo. Vervolgens raasde cycloon Freddy over het land. Een modderstroom spoelde honderden wankele hutjes in de sloppenwijken van de helling, met mannen, vrouwen en kinderen erin. Een stevig, betaalbaar huis had hen waarschijnlijk gered. Zoals rijkdom wel degelijk geluk brengt, veroorzaakt armoede ongeluk.