Een zeer agressieve hiv-variant gaat al dertig jaar rond in Nederland. ‘Een virus wordt niet per se milder’

Terwijl velen hopen dat omikron na twee jaar het einde inluidt van de coronapandemie, is de wereldwijde verspreiding van hiv, het virus dat aids veroorzaakt, aan zijn vijfde decennium begonnen. En nog altijd duiken er nieuwe varianten van dit virus op. Varianten die niet altijd milder zijn.

Een internationaal team van wetenschappers meldt donderdag in vakblad Science de ontdekking van een zeer agressieve variant, die een jaar of dertig geleden in Nederland moet zijn ontstaan en hier nog steeds rondgaat.

De onderzoekers troffen de variant bij honderd Nederlanders aan. Zij hadden tot vijf keer zo veel virus in hun bloed en met hun immuuncellen ging het twee keer zo snel bergafwaarts. Daardoor liepen ze het risico om veel eerder aids te ontwikkelen.

In Nederland is er geen reden voor angst of paniek, benadrukt Peter Reiss, hoogleraar inwendige geneeskunde aan het Amsterdam UMC en een van de onderzoekers. “Als je een infectie met deze variant vroeg opspoort en op tijd aan de behandeling begint, heeft een besmetting met deze variant geen enkele consequentie. De bestaande middelen werken hier net zo goed tegen.”

Parallel met corona

Die geruststelling geldt niet voor de hele wereld, voegt hij eraan toe. “In Afrika bijvoorbeeld wordt een hiv-besmetting vaak niet op tijd ontdekt en is ook de behandeling veel minder op orde. We hebben deze variant daar nog niet aangetroffen, maar in Afrika kan hij dus wel problematisch worden. Wat dat betreft is er een parallel met corona, waar de ongelijke toegang tot vaccins daar ook een probleem veroorzaakt dat er niet zou hoeven zijn.”

Het is niet de enige overeenkomst tussen de twee virussen. Beide virussen muteren ook continu. Het aidsvirus doet dat hooguit in een veel hoger tempo; iedereen die met hiv is besmet, heeft zo ongeveer zijn eigen variant. Beide virussen moeten daarbij ook zoeken naar een evenwicht tussen de mate van besmettelijkheid en van ernst. Een virus dat zijn gastheer meteen doodt, kan zich niet verspreiden.

Dit onderzoek onderstreept weer eens dat de evolutie van een virus niet per se eindigt in een milde variant, laat eerste onderzoeker Chris Wymant van de universiteit van Oxford per mail weten. “Daarvoor weten we te weinig van virusevolutie. We zien aan de ontwikkeling van het coronavirus dat het nog genoeg genetische ruimte heeft voor mutaties die het besmettelijker en tegelijk ernstiger maken. We weten niet hoe waarschijnlijk dat voor het coronavirus is, maar de ontdekking van deze hiv-variant laat zien dat het niet onmogelijk is.”

Konijnenplaag

De commentator van Science trekt de vergelijking met het myxomavirus dat halverwege de vorige eeuw in Australië werd geïntroduceerd om de konijnenplaag te bestrijden. Het oorspronkelijke virus was zeer dodelijk, maar al snel ontstond een mildere variant die de konijnen langer liet leven.

Die verspreidde zich weliswaar veel sneller, maar roeide de dodelijke variant niet uit. Dit virus heeft twee houdbare opties, schrijft de commentator. “Hiv kent dat ook. In Afrika domineert een ander subtype dan in Europa. En we weten nog niet wat corona in petto heeft.”

De onderzoekers kwamen de variant op het spoor toen ze de evolutie van het virus in kaart wilden brengen. Daarvoor gebruikten ze een grote verzameling van data en bloedmonsters van mensen met hiv uit Europa en Oeganda. De variant kwam zeventien keer bovendrijven: bij vijftien Nederlanders, een Zwitser en een Belg. Een vervolgstudie aan een Nederlands cohort van 6700 hiv-positieven leverde nog eens 92 keer deze variant op.

Een genetische analyse leerde dat de variant eind jaren tachtig moet zijn ontstaan. Vermoedelijk heeft hij zijn mutaties één voor één verzameld, maar het kan ook dat hij al zijn wapens in één patiënt heeft vergaard. De variant heeft zich aanvankelijk snel verspreid, maar sinds 2010 is hij weer teruggedrongen.

De onderzoekers denken dat dat te danken is aan de stringente aanpak van aids in Nederland. De variant is volgens hen hier dan ook niet ontstaan door de bestrijding van het virus, maar ondanks die bestrijding. Het is nog onbekend hoezeer de variant zich in andere landen heeft verspreid.

Lees ook:

Luidt de omikrongolf het einde van de pandemie in?

Omikron is de door velen gehoopte variant van het coronavirus. Zeer besmettelijk, maar minder ziekmakend. Het lijkt de redding uit de pandemie. Maar juich niet te vroeg.