Een aardappelzaadje kan de wereld veranderen

Het jaar is goed begonnen voor Solynta uit Wageningen. De Nederlandse onderneming kreeg in de VS patent toegekend voor haar technologie om aardappels te veredelen. Nu de technologie beschermd is, kan die in licentie worden uitgegeven aan partners die Solynta nodig heeft om deze technologische revolutie in aardappelland van de grond te krijgen.

De technologie die Solynta ontwikkelde wordt ‘hybride veredeling’ genoemd. Hierbij worden nieuwe rassen met de gewenste eigenschappen gekweekt door het kruisen van genetisch zuivere ouders. De mens heeft via klassieke veredeling al prachtige aardappels gemaakt, maar dat heeft hem eeuwen gekost. Met hybride veredeling kan dat veel sneller en preciezer.

Let op: dit is geen genetische modificatie - er worden geen vreemde genen ingebracht. Het is een slimme variant van klassieke plantenverdeling met als bijkomend voordeel dat je de aardappels kan zaaien. Hybride veredeling levert zaadjes op die allemaal identiek zijn. Die kunnen in de handel worden gebracht, waarna ze lokaal in bakken tot pootgoed worden opgekweekt en daarna in de volle grond gezet. Nu is de productie van pootaardappels nog een bedrijfstak apart.

Dominante multinationals

In de vorige zin zit een gevoelig punt: de positie van pootgoedbedrijven. Nu zijn pootaardappelen nodig om consumptieaardappelen te telen die aansluiten op de specifieke wensen van hun afnemers. Toen Solynta zijn vinding bekendmaakte, jaren geleden, moesten de pootgoedbedrijven er niets van hebben; ze vreesden dat ze uit de markt gedrukt zouden worden door grote producenten van aardappelzaad. Ongegrond is die vrees niet; als er in de landbouw met zaad geld verdiend kan worden, is de kans groot dat het vroeg of laat in handen komt van een dominante multinational.

Mede om die angst weg te nemen, heeft Solynta zelf initiatief genomen voor een onderzoeksproject naar de mogelijke gevolgen van hybride veredeling voor de aardappelsector. Aan dat project hebben drie universiteiten (Groningen, Utrecht en Wageningen) gewerkt en het Rathenau Instituut, dat de overheid adviseert over de maatschappelijke kanten van wetenschap en technologie. Het Rathenau publiceert dinsdag de resultaten van het project.

Kernbevinding is dat marktpartijen en overheid samen deze aardappelrevolutie in goede banen moeten leiden en zorgen dat die niet alleen bijdraagt aan de strijd tegen honger maar ook aan een duurzame ontwikkeling. De aardappel is het derde voedselgewas ter wereld. Maar de opbrengst is in veel landen onder de maat, en de plant heeft last van ziektes die veelal met chemische middelen moeten worden bestreden.

Een idealistisch scenario

Hybride veredeling kan voor beide problemen een oplossing zijn. Maar als je geen maatregelen neemt, gaan een of twee multinationals de technologie in bezit nemen en de markt domineren. Dat is het meest realistische scenario dat in het project is bekeken. Er is ook een ander scenario mogelijk, een scenario waarin de kennis van hybride veredeling en de genetisch zuivere ouderlijnen beschikbaar zijn voor kwekers wereldwijd, die aardappelvarianten kunnen afstemmen op hun lokale omstandigheden. Het is een meer idealistisch scenario, waarin de nieuwe technologie op allerlei plaatsen wordt toegepast, zonder dominante spelers.

De gevolgen voor de pootgoedsector zijn in alle scenario's ingrijpend; dat kan ook niet anders als je van pootgoed naar zaad gaat voor de ontwikkeling van aardappelrassen. Als hybride veredeling tot wasdom komt, zal Nederland niet meer de halve wereld bedienen met pootaardappelen. Maar in de meer idealistische scenario's zal Nederland wel een belangrijke exporteur zijn van aardappelkennis.

Voor de overheid is het zaak, concludeert het project, om te zorgen dat veredelaars, groot en klein, toegang houden tot kennis, technologie en genetisch materiaal, en dat de nieuwe rassen die zij ontwikkelen bescherming genieten, zodat ze eraan kunnen verdienen, zoals nu in het kwekersrecht het geval is. Dat is niet alleen afhankelijk van de Nederlandse overheid, maar ook van octrooiwetgeving in Europa en elders. Voor de marktpositie van Nederland is het verder cruciaal dat de overheid blijft investeren in de kennisontwikkeling van de aardappel. Kennis wordt het nieuwe pootgoed.

Lees ook:

Bij KeyGene maken ze meloenen nog gezonder en mooier

Bij KeyGene in Wageningen, gespecialiseerd in precisie-veredeling, onderzoeken ze de eigenschappen van planten om die te ontwikkelen tot betere versies van zichzelf.