DNA-analyses bieden hoop voor een gerichtere behandeling van kanker

Oncoloog Emile Voest herinnert zich een tekening die een patiënt ooit van zichzelf maakte. Een soort beslisboom met allerlei vakjes en kansen met percentages van onzekerheid. Het symboliseert voor hem de manier waarop kanker nu nog wordt behandeld.

“Decennialang gaven we behandelingen die bij 20 tot 30 procent van de patiënten werken en bij anderen niet”, zegt Voest. “Dat accepteerde je, omdat je die 30 procent kon helpen. Maar het is natuurlijk een weinig geïnformeerde manier van werken. Van die onzekerheid wil je zo veel mogelijk af.”

Begrijpen hoe een tumor werkt

Genetische analyse biedt daar mogelijkheden toe, denken Voest en zijn collega Joris van de Haar van het Antoni van Leeuwenhoek. “Kanker is een genetische ziekte”, legt Van de Haar uit. “Mutaties hopen zich gedurende het leven in gezonde cellen op, waardoor ze uiteindelijk veranderen in kankercellen. Daar kan je het DNA van analyseren. We zijn door zulk genetisch onderzoek veel beter gaan begrijpen hoe zo’n tumor werkt. Daardoor kun je ook beter begrijpen hoe je hem kunt behandelen.”

Dat leidt tot biomarkeronderzoek, waarbij je op basis van DNA-analyse probeert te voorspellen of een specifieke patiënt op een specifieke behandeling gaat reageren. Daarmee is hun onderzoeksgroep hard bezig. Die analyseert daarvoor de genetische samenstelling van tumoren van zo’n 3 miljard variabelen, die worden aangeduid met de bekende letters A, C, G en T. “Als een van die 3 miljard letters anders is, kan het resultaat van een behandeling heel anders zijn”, zegt Van de Haar.

Behandeling met nare bijwerkingen besparen

Eerder deze maand konden ze een doorbraak melden, al klinkt die in eerste instantie als een teleurstelling. Voor darmkankerpatiënten met een bepaalde mutatie is het zeker dat zij geen baat hebben bij een bepaalde chemokuur. “We vertellen natuurlijk veel liever dat we een test hebben gevonden die een gunstig effect voorspelt”, zegt Voest. “In dit geval vonden we het omgekeerde. Maar deze kennis kan mensen wel een behandeling met heel nare bijwerkingen besparen in hun laatste levensfase.”

De absolute zekerheid dat de behandeling niet gaat werken, maakt de vondst bijzonder. “Als je kansen van 20 naar 10 procent zouden gaan, is dat een lastig geval voor patiënt en arts”, zegt Van de Haar. “In dit geval zie je dat de chemotherapie niet beter is dan een placebo.” Behandeling heeft dan geen zin, voegt Voest toe. “Je leeft er niet langer door, maar zult wel de bijwerkingen ervaren.” Die duidelijkheid helpt de patiënt. “Mensen willen in mijn ervaring vooral zeker weten dat ze er alles aan gedaan hebben.”

De twee vermoeden dat deze bevinding nog maar het topje van de ijsberg is. “Het is een andere filosofie om kanker mee te benaderen”, vindt Voest. “Elke patiënt verdient dat we een keer het hele DNA analyseren. Als je dat structureel doet en deze informatie bewaart in een grote database, kun je meer van zulke dingen vinden. Dergelijke computational science wordt een heel belangrijk onderdeel van ons werk. Ik ben ervan overtuigd dat we die percentages en kansen dan steeds beter in beeld gaan krijgen, waardoor we onze geneesmiddelen steeds effectiever in leren zetten.”

Lees ook:

Kanker zit soms in de familie, ‘te weinig mensen weten dat’

Een nieuwe campagne wil mensen er op wijzen dat kanker soms in de familie zit, en dat met deze kennis de ziekte eerder en beter is te behandelen.