Deze wetenschappers bloggen tegen de stroom in

Als de Middeleeuwen opduiken in een vergelijking, wordt daar doorgaans weinig goeds mee bedoeld. De periode staat model voor alles wat achterhaald, duister, gewelddadig en primitief is. Middeleeuwse toestanden tref je aan in Afghanistan, in achterstandswijken en achter de deur van het studentencorps. Toen de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema deze zomer in opspraak kwam wegens vermeend machtsmisbruik na de arrestatie van haar zoon, plaatste een twitteraar het bericht: ‘Halsema zou in de Middeleeuwen op de brandstapel zijn beland’.

Mediëvist Lieke Smits stoort zich dagelijks aan dit soort teksten. In een artikel op geschiedenisblog ‘Over de muur’ stelt ze vast dat mensen rechts én links in het politieke spectrum de Middeleeuwen voor hun karretje spannen. Doorgaans op feitelijk onjuiste manier. Middeleeuwse wetenschappers wisten dat de aarde een bol was, constateert Smits. Systematische heksenvervolging vond vooral na de Middeleeuwen plaats en de precaire positie van minderheden is uniek noch kenmerkend voor de periode.

Historische vergelijkingen

De omgang met wetenschap in de media, zit veel wetenschappers niet lekker. Ze besluiten zich daarom in het publieke debat te mengen. Het weblog (kortweg: blog) is daar een populaire vorm voor. “In het publieke debat worden veel historische vergelijkingen gemaakt”, zegt Suze Zijlstra. Ze is historicus aan de Universiteit Leiden en mede-oprichter van ‘Over de muur’. “Als je als historicus wilt reageren op eenzijdige of onjuiste beweringen, is daar in de media heel weinig ruimte voor. Het aantal woorden is beperkt en ingestuurde stukken worden lang niet altijd geplaatst. Daarnaast willen we onze kennis delen met mensen die geen academische artikelen lezen. Daarom hebben we ‘Over de muur’ opgericht.”

Ook voor Matthijs Rooduijn, politiek socioloog aan de Universiteit van Amsterdam, was de omgang met feiten in het publieke debat reden om een blog te starten. Met een aantal andere wetenschappers begon hij in 2013 ‘Stuk Rood Vlees’. Die naam slaat op de uitspraak van Mark Rutte, die stelde niet te willen reageren op ieder stuk rood vlees dat de PVV de politieke arena in gooit. “We wilden meer politicologie in het publieke debat”, licht Rooduijn toe. “Je ziet veel opinies en columns, die niet zijn gebaseerd op feitelijke kennis. En veel direct relevante kennis belandt alleen in obscure tijdschriften, die niet door veel mensen worden gelezen.”

Volstrekte flauwekul

Bart Verheggen, klimaat- en aardwetenschapper aan Amsterdam University College blogt over klimaatverandering. “Ik woonde een tijdje in Zwitserland, waar een kennis met volstrekte flauwekul over klimaatverandering aankwam”, zegt hij. “Toen ontdekte ik dat er veel misinformatie online staat, die de wetenschappelijke informatie overschaduwt. Ik zag een kloof tussen hoe de wetenschap denkt over een onderwerp en hoe het algemene publiek denkt. Ik wilde een wetenschappelijke stem toevoegen aan het debat.”

Bij het bloggende bestaan hoort voor veel wetenschappers ook actief zijn op andere sociale media. Vooral Twitter dient als extra distributiekanaal en als plek waar bloggers in gesprek gaan met hun lezers. Ze begeven zich er in een wereld waar een heel andere dynamiek heerst dan in de wetenschap.

In de wetenschap komt overtuigingskracht van empirische onderbouwing en gedegen argumentatie. Veel gebruikers van Twitter hechten daar weinig waarde aan. Ontkennen, verdraaien of verzinnen van feiten, op de man spelen, beledigen of zelfs bedreigen zijn er aan de orde van de dag. Voor een aparte categorie gebruikers, de zogeheten trollen, is verontwaardiging uitlokken zelfs het enige doel.

Onzekerheden

Hoe betreed je dat speelveld als wetenschapper? “Ik stel me als wetenschapper op”, zegt Verheggen. “En probeer niet vanuit mijn persoonlijke mening te reageren, maar vertel wat wetenschappelijk bekend is. Daarbij schets ik het hele plaatje, inclusief de eventuele onzekerheden.”

Verheggen is niet de enige die de wetenschap wil representeren. Ook zijn tegenstrevers, de klimaatsceptici, doen dat. “Ik noem hen pseudosceptici”, zegt Verheggen. “Ze doen aan cherry picking. Ze selecteren bijvoorbeeld een korte tijdschaal in de klimaatontwikkeling en doen alsof die representatief is. Dat maakt het moeilijk om zin van onzin te scheiden voor mensen die niet tot hun nek in de wetenschap zitten.”

“Als politicoloog bevind ik me in een schizofrene rol”, zegt Matthijs Rooduijn. “Ik bestudeer populisme in West Europa, maar heb daar als burger zelf ook een mening over. Toch ben ik in mijn blogs terughoudend met het uiten van mijn mening. Ik wil vooral een bijdrage leveren vanuit wetenschappelijke kennis. Af en toe publiceren we een mening. Ik heb me regelmatig negatief uitgelaten over het verval van de liberale democratie in Hongarije, mijn collega Tom van der Meer schrijft vaak over waarom de kiesdrempel een slecht idee is en Roland Pierik strijdt voor een vaccinatieplicht. Dat kan op onze site, maar dan wel herkenbaar als mening en altijd wetenschappelijk onderbouwd.”

Ongelijk speelveld

Je als wetenschapper staande houden in het verhitte debat op sociale media is niet altijd makkelijk. “Het is een ongelijk speelveld”, zegt Verheggen. “Als wetenschapper ben je gebonden aan wat we weten en moet je solide redeneren. Wanneer je een keer vanuit je frustratie regeert, ben je onbeleefd. Maar de anonieme trol kan mij wel helemaal verrot schelden zonder daarop te worden aangesproken. Daar kun je moedeloos van worden. Sceptici kunnen van alles beweren om twijfel te zaaien. Neem nou de bewering dat het nauwelijks effect heeft als Nederland iets aan klimaatbeleid doet, omdat het een klein land is. Dat is even misleidend als het idee dat je geen belasting hoeft te betalen, omdat van jouw geld maar een meter asfalt kan worden gelegd.”

Ook Suze Zijlstra krijgt af en toe de wind van voren. “Wanneer je zegt dat het VOC-verleden niet zo positief is, of dat slavernij een veel grotere impact had dan gedacht, tast dat het positieve beeld aan dat mensen van de geschiedenis hebben”, vertelt ze. “Dat uit zich soms in seksistische opmerkingen en men beticht mij van eigenhaat. En dan heb ik nog een Nederlandse achternaam, ben ik wit en heb ik dus niet te maken met het racisme dat collega’s voor hun kiezen krijgen.”

Politicoloog Rooduijn krijgt minder heftige reacties dan Verheggen en Zijlstra. “Als wetenschapper ben je voor sommige mensen onderdeel van de elite die het volk links indoctrineert. Dat maakt het soms lastig. Maar de meesten weten niet dat politicologisch onderzoek bestaat”, zegt hij. “Mensen hebben dan ook niet zo’n uitgesproken mening over onze kennis als over klimaatwetenschap. Heftige reacties krijgen we eigenlijk vooral als onze stukken worden gedeeld door mensen met veel volgers of wanneer een medium als GeenStijl doorlinkt naar onze stukken. Ook toen ik naar aanleiding van mijn blog over de speech van Thierry Baudet (over de uil van Minerva, red.) in ‘Nieuwsuur’ zat, lokte dat veel negatieve reacties op Twitter uit.”

Starre ontkenners

Rooduijn, Verheggen en Zijlstra zijn het er over eens dat het geen zin heeft om op sociale media te proberen sceptici te overtuigen. “We gaan niet iedereen ervan overtuigen dat we niet trots moeten zijn op de VOC”, zegt Zijlstra. “Als ik me meng in de discussie, doe ik dat voor de mensen die zonder specifieke kennis meelezen. Dat is het grootste stuk van het spectrum. Er zijn genoeg mensen die wel zitten te wachten op stukken, die laten zien hoe je iets kunt meten of bepalen op basis van het nieuwste onderzoek.”

“In het begin bleef ik alles uitleggen, maar dat heeft totaal geen zin”, vertelt Verheggen. “Ik ga minder in discussie met starre ontkenners en heb ook niet de illusie dat ik hen ga overtuigen. Waar ik wel op hoop is dat de grote middenmoot, die minder vatbaar is voor retorische trucjes, onze info gebruikt tijdens gesprekken op de familiebarbecue.”

Opbrengst

Bloggen doen de meeste wetenschappers in hun vrije tijd, naast hun toch al drukke baan. Wat leveren die inspanningen op? “De gemiddelde Nederlander heeft nog nooit van ‘Stuk Rood Vlees’ gehoord”, zegt Rooduijn. “Maar we worden wel gelezen door andere wetenschappers, journalisten en politici. Wij hebben veel geschreven over de bedenkelijke omgang van journalisten met de resultaten van opinieonderzoek.

Tot een paar jaar geleden berichtten zij geregeld over een verschil van een of twee zetels in een opiniepeiling. Statistisch is zo’n verschil nietszeggend. Doordat zij schreven dat de ene partij een zetel meer had dan de andere, maakten ze van de peilingen een zichzelf waarmakende voorspelling. Inmiddels gaan journalisten hier veel zorgvuldiger mee om. Dat komt zeker niet alleen door ons blog, maar ‘Stuk Rood Vlees’ heeft daar wel een bijdrage aan geleverd.”

“Onze stukken worden geregeld overgenomen door andere media”, vertelt Zijlstra. “Zelf ben ik benaderd door een literair agent om een boek te gaan schrijven over vrouwen in de Nederlands-Indische geschiedenis. Dat komt direct door mijn blog.” Een ander succes vindt Zijlstra de keer dat zij en haar collega van ‘Over de muur’ een rectificatie van de factcheck rubriek van NRC Handelsblad afdwongen. “NRC controleerde de uitspraak dat er meer Europese slaven in Noord-Afrika waren, dan zwarte slaven in de VS. Toen we een brief stuurden, waarin we aantoonden dat de cijfers niet klopten, leidde dat niet tot aanpassing van het artikel. Een jaar later deelde Baudet dezelfde factcheck, waarmee hij impliceerde dat het wel meevalt met ons slavernijverleden. Wij plaatsten een uitgebreider stuk op ‘Over de muur’. Dit bracht NRC ertoe om alsnog een kader bij de factcheck plaatsen.”

Naslagwerk

“Via ons blog en op Twitter zijn we een stem van betekenis geworden”, zegt Verheggen. “Mensen weten ons te vinden en verwijzen anderen door naar onze site. We fungeren als vraagbaak en als naslagwerk. Ik werk nu aan een boek over klimaatverandering dat voortvloeit uit ons blog. Het verschijnt dit najaar. We hebben echt een niche ingevuld en dat doet me deugd. Tegelijk haalt een grote groep nog steeds de wetenschap door de gehaktmolen. Dat die mensen er blijven en dat hun aantal toeneemt, is om moedeloos en cynisch van te worden. Ik speel geregeld met de gedachte om ermee te stoppen, maar ga door uit plichtsbesef.”

Zijlstra begrijpt de twijfels van Verheggen. “Ik weet ook niet hoe ik er over tien jaar over denk”, zegt ze. “Maar voorlopig gaan we zeker door. De meeste van onze redactieleden doen het bloggen naast hun tijdelijke baan. Het kost veel tijd en energie. Ik word niet fulltime betaald, maar werk wel fulltime. Je kunt het aantal uren dat je werkt maar een keer besteden. Uren die je in bloggen steekt, kun je niet in het schrijven van een wetenschappelijke publicatie steken.”

Lees ook:

Wetenschap is meer dan een bak kennis

Wetenschap lijkt te zijn vervallen van gezaghebbende stem tot ‘ook maar een mening’. Alleen goede communicatie kan dat tij keren, zegt wetenschapsfilosoof Henk de Regt.