Dierziekten
De vogelgriep weet van geen wijken, voor de mens gevaarlijke mutaties liggen op de loer
De ernstige variant van de vogelgriep die nu al een paar jaar rondgaat, lijkt niet meer te verdwijnen. Miljoenen kippen zijn geruimd, talloze wilde vogels zijn eraan bezweken. Het risico dat het virus overslaat naar de mens blijft aanwezig.
Uitbraken van de vogelgriep bleven altijd beperkt tot het najaar en de winter. Trekkende watervogels brachten het virus hierheen. Het ging dan een paar weken of maanden heftig rond, maar dan doofde de ziekte ook weer uit. Maar de variant die nu rondgaat, is al sinds het najaar van 2020 min of meer permanent aanwezig.
“Nu zie je dus dat kokmeeuwen in het voorheen rustige voorjaar in hevige mate worden getroffen”, zegt de Rotterdamse viroloog Thijs Kuiken. “Het virus heeft zich aangepast en verspreidt zich veel sneller onder wilde vogels. Daardoor verdwijnt het niet meer na de winter.”
Inmiddels is deze variant over de hele aardbol uitgewaaierd, komen er vaker uitbraken voor en gaat het bij zo’n uitbraak doorgaans om veel grotere aantallen. Het virus gaat niet meer weg uit de natuur. Sommige vogelsoorten, die het toch al moeilijk hebben, worden ernstig bedreigd, zoals de Californische condor of in Europa de slechtvalk en de grote stern.
Ook mensen kunnen besmet raken
Ook tientallen soorten zoogdieren zijn besmet, vooral dieren die op vogels jagen. In Nederland zijn dat bijvoorbeeld vossen, steenmarters en bunzingen. Zoogdieren geven het virus zelden aan elkaar door. Er zijn Kuiken twee voorbeelden bekend waarbij transmissie niet uitgesloten is: bij een zeeleeuwenkolonie voor de kust van Peru en op een nertsenboerderij in Spanje.
Ook mensen zijn met deze zogeheten hoogpathogene variant besmet. Officieel gaat het om zo’n duizend gevallen, voornamelijk in China. Mogelijk zijn het er vanwege onderrapportage meer. Heel besmettelijk is de ziekte niet, ook mensen geven het virus zelden aan elkaar door, maar gevaarlijk is het wel. Van die duizend personen is de helft overleden.
Intussen lijkt het een kwestie van tijd totdat het virus de mutaties verwerft waarmee zoogdieren, en dus ook mensen, het aan elkaar kunnen overdragen. Kuiken wijst op een groter gevaar. Varkens zijn tot nu toe door dit virus gespaard gebleven, maar ze zijn notoire mengvaten van griepvirussen. Mocht een varken besmet worden, dan kan het vogelgriepvirus kruisen met een varkensvirus en kan een nieuwe, voor de mens besmettelijke variant ontstaan. “Precies zo ontstond de pandemische griep uit 2009.”
Adviezen van deskundigen worden nauwelijks opgevolgd
Niet voor niets achtte het Deskundigenberaad-Zoönosen, een adviesorgaan dat de vinger aan de pols houdt bij ziekten die van dier op mens kunnen overgaan, het onlangs niet wenselijk om varkens en pluimvee op dezelfde locatie te houden. Een advies dat het RIVM ook al in 2008 gaf, merkt Kuiken op.
Hetzelfde deskundigenberaad adviseert om de pluimveedichtheid in de Gelderse Vallei te verlagen, om geen kippen of eenden te houden in watervogelrijke gebieden én om pluimvee te vaccineren. Het komt er nog niet echt van, terwijl er succesvolle proeven zijn geweest met commercieel beschikbare vaccins, die het pluimvee bleken te beschermen en de uitscheiding van virus verminderden.
Kuiken houdt zich over het waarom op de vlakte, maar hij kan geen steekhoudend argument bedenken dat tegen vaccinatie pleit. “Vroegere bezwaren zijn achterhaald. We kunnen nu zien of een kip gevaccineerd is of besmet. We weten hoe we kunnen vermijden dat gevaccineerde dieren toch virus verspreiden.”
Het enige wat nu gebeurt, is preventief ruimen. Er zijn in Nederland sinds oktober 2021 ruim 6,6 miljoen grotendeels gezonde kippen gedood. Met vaccinaties zou dat niet meer nodig zijn, zegt Kuiken. “Maar vaccinatie gaat de sterfte onder wilde vogels niet tegen. En de dreiging dat het virus ergens op de wereld toch de overstap naar de mens weet te maken, blijft aanwezig.”
Lees ook:
Hoe groot is de kans dat het vogelgriepvirus ook voor mensen een gevaar wordt?
Het H5N1-virus tiert welig rond in de vogelwereld en springt regelmatig over naar zoogdieren. Onlangs werd een Spaanse nertsenfokkerij getroffen. Hoe groot is de kans dat het virus voor mensen besmettelijk wordt? Geen idee, zegt viroloog Ron Fouchier. 'Maar deze uitbraak zou ons wakker moeten schudden.’
