De scheidslijn in denken over euthanasie loopt nu van Italië naar Estland

Geboren worden overkomt je. Ongevraagd word je op de wereld gezet door je ouders, God of het lot – net wat je gelooft. Ook de dood is lang gezien als iets dat compleet buiten je eigen controle ligt. En dat blijft vaak zo, want ziekte of een ongeluk heb je niet in de hand. Maar steeds vaker is hoe of wanneer je precies sterft een eigen keuze.

Een vriendin appte me onlangs een foto van haar zieke vader. Hij ligt thuis in bed omringd door vrouw, kinderen en kleinkinderen en ze heffen samen voor de laatste keer het glas op een mooi leven. Korte tijd later stierf hij door euthanasie.

Ook mijn eigen vader heeft besloten dat het leven mooi is geweest. Nog een operatie wil hij niet. “Een kasplantje, wat voor nut heeft dat?” We probeerden hem te overtuigen dat er ook positievere uitkomsten mogelijk zijn, maar zijn besluit staat rotsvast. Elke dag kan zijn wond gaan ontsteken waarna hij in een coma zal raken en sterven. Een zachte, rustige dood, is ons verteld.

Je levenseinde regisseren

En dat is natuurlijk wat iedereen zich wenst. Steeds meer mensen vinden dat je zo’n levenseinde mag ‘regisseren’ met slaap- en verdovende middelen, palliatieve sedatie, of euthanasie. Dat blijkt uit het recente lezersonderzoek van Trouw én uit de Atlas of European Values.

De afgelopen veertig jaar is de steun voor euthanasie in Europa sterk gegroeid. In de meeste West-Europese landen vinden inwoners hulp bij sterven inmiddels acceptabel. En in veel van die landen is euthanasie inmiddels mogelijk. Dat is een forse omslag in waarden. Nederlanders en Denen waren in de jaren tachtig nog echt een uitzondering met een positief oordeel over actieve levensbeëindiging.

Conservatisme en geloof zijn de bastions

Binnen Europa daalt de steun voor euthanasie van noordwest naar zuidoost. Dat valt samen met de aanhang in traditionele religie. God, Allah of Jahweh bepalen daarin wanneer het iemands tijd is om te sterven, niet de mens. Wat precies belangrijker is voor het afkeuren van euthanasie – conservatisme of geloof – is moeilijk onderscheidbaar. Want wie orthodox gelovig is, hecht aan tradities, en het omgekeerde geldt meestal ook.

Een kentering in het denken over euthanasie vond de afgelopen tien jaar vooral plaats in landen als Italië, Tsjechië en Estland. In die landen oordelen inwoners nu eerder positief over euthanasie dan negatief. En de lijn tussen Noord-Italië en Estland vormt nu min of meer de ‘scheidslijn’ in denken over euthanasie.

Verandering was er overigens ook in het traditioneel rooms-katholieke Polen. Hulp bij sterven is er nog steeds verre van geaccepteerd, maar in 1990 nog absoluut ondenkbaar. In landen als Hongarije, Roemenië en Bulgarije is er de afgelopen dertig jaar nauwelijks verandering te bespeuren.

Leiders als Vladimir Poetin en Viktor Orbán zien het toestaan van euthanasie als ‘westerse decadentie’. Net als homo- of transseksualiteit zou het een teken zijn van het moreel verval van het Westen. Maar dat is in ieder geval een nauwe blik op moraal. De Atlas laat zien dat in het Westen geen sprake is van moreel verval als je kijkt naar omkoping, belastingontduiking of geweld, of naar solidariteit met ouderen en zieken. In West én Oost keuren mensen crimineel gedrag al veertig jaar lang sterk af en vinden ze dat kwetsbare mensen steun verdienen. In het Westen geldt dat vaak nog wat sterker dan in het Oosten.