De inrichting van Nederland is niet op extreem weer berekend. Is daar snel verandering in te brengen?

Was Limburg voldoende voorbereid op de uitzonderlijk zware regenval van de afgelopen dagen? “Kijk naar de beelden en het antwoord is duidelijk”, zegt deltacommissaris Peter Glas. “Op dit extreme weer niet. Laat ik voorop stellen dat het voor de inwoners nu verschrikkelijk is. En dat tegen deze waterhoeveelheden weinig opgewassen was. Maar de vraag is: hoeveel zekerheid willen we? En tegen welke prijs?”

Na het hoogwater uit 1993 en 1995 was de algemene gedachte: dit nooit meer. Met het programma ‘Ruimte voor de rivier’ werd het waterbeheer op orde gebracht. Ook de keringen in Limburg, die tot dan niet onder het landelijk programma vielen, moesten aan strenge normen voldoen. Sinds een paar jaar geldt ook voor de Maas dat ze niet vaker dan eens per eeuw buiten haar oevers mag treden.

Maar dan gaat het om water dat bij Eijsden Nederland binnenkomt. Nu kwam het water van boven en stroomde het vanaf de heuvels de beekdalen in. Een lagedrukgebied dat dagenlang boven de Eiffel bleef hangen, zorgde voor aanhoudende zware regens. “Zoiets zien we wel vaker”, zegt Jos Diepenveen van het KNMI. “Maar meestal in de winter of herfst.” Dat er in korte tijd zoveel water viel – op sommige plaatsen 200 millimeter in twee dagen tijd – noemt hij zeer uitzonderlijk. “Het is de eerste keer dat we code rood voor zware regen hebben afgegeven.”

Klimaatverandering

Of deze buien het gevolg zijn van klimaatverandering, durft het KNMI nog niet te zeggen. Ze passen wel in het beeld: warme lucht kan meer vocht bevatten, dus de buien kunnen ook heftiger worden. Maar of ze ook vaker voorkomen? Toeval speelt nu nog een grote rol, zegt Diepenveen.

Sinds een jaar of tien is bij experts het besef doorgedrongen dat Nederland zich ook op het land beter moet wapenen tegen extreem weer, zegt Glas. En dat klimaatverandering deze noodzaak groter maakt. “Na de rivieren is nu de inrichting van het land aan de beurt.”

Daar wordt al het een en ander aan gedaan. Bekkens moeten overtollig water opvangen, meanderende beken vertragen de stroomsnelheid. Maar is het genoeg? Glas: “De afgelopen jaren hebben alle gemeenten een stresstest uitgevoerd. Wat zijn de risico’s op een overstroming, op wateroverlast of op extreme hitte en droogte? De vervolgvraag is: hoe richten we het land in?”

Maatschappelijke discussie

De normen van de dijken zijn altijd de kracht geweest van ons waterbeheer, zegt Klaas-Jan van Heeringen van kennisinstituut Deltares. “We gaan er heel rationeel mee om. We zoeken de optimale balans tussen de maatschappelijke kosten en de maatschappelijke baten. Dan zeggen we bijvoorbeeld: we accepteren dat het misgaat bij gebeurtenissen die hooguit eens in de vijftig jaar voorkomen, maar bij alles dat vaker dan eens in de vijftig jaar voorkomt, moet het goed gaan. Natuurlijk zouden we ook regenwaterbuffers kunnen bouwen die gebeurtenissen tot eens in de duizend jaar aankunnen. Maar die zijn een stuk groter en dus krijg je dan veel meer maatschappelijke discussie, bijvoorbeeld over de kosten en over ruimtebeslag.”

Van Heeringen verwacht dat de enorme overlast nu in Limburg zal leiden tot een roep om stevigere maatregelen. Deltacommissaris Glas kan dat alleen maar toejuichen. De stresstesten hebben wel een risicokaart voor Nederland opgeleverd, maar het werk moet veelal nog gebeuren. “Niks doen is geen optie. Klimaatverandering is een gegeven. Zelfs als we ons aan het akkoord van Parijs houden en de opwarming beperken, kan de totale schade door wateroverlast of droogte oplopen tot 70 miljard in 2050. Bij een ongeremde opwarming zelfs tot 170 miljard. We kunnen dus maar beter in actie komen. En als we bij elk project – een nieuwe woonwijk of een snelweg – meteen het waterbeheer meenemen, hoeft het niet veel extra te kosten. In Nederland gaat elke vierkante meter binnen een generatie op de schop. Laten we voor de voet op werken, is mijn pleidooi. Elke schop die de grond in gaat, moet klimaatbestendig zijn.”

Lees ook:

Overstromingen in Limburg zijn een bekend risico, weten experts

‘We accepteren dat het eens in de vijftig jaar misgaat’