De filterbubbel, dat ben je vooral zelf, suggereert onderzoek naar surfgedrag

Als we online weer eens op een nieuwsartikel klikken dat onze eigen mening bevestigt, komt dat dan door automatische voorselectie of is het onze eigen keuze? Een onderzoek naar gebruik van de zoekmachine van Google suggereert het laatste.

Is het internet een filterbubbel of eerder een echokamer? Beide metaforen voor de polarisering in online informatie worden vaak door elkaar gebruikt, maar onderzoekers zien een subtiel verschil. Een echokamer staat voor onze neiging om informatie te zoeken die bevestigt wat we al menen te weten. Een filterbubbel daarentegen refereert aan de algoritmes van online grootmachten als Google, Twitter of Facebook, die hun kennis over onze voorkeuren inzetten om te voorspellen wat we graag willen horen, en ons die informatie prominent voorschotelen.

Dat is een welles-nietesdebat dat lang door kan gaan, vooral omdat die algoritmes strikte bedrijfsgeheimen zijn die je niet kunt bestuderen. Toch moet het mogelijk zijn om deze hypotheses te testen, bedacht een team van onderzoekers in de Verenigde Staten, door beter te kijken naar wat je wel kunt bestuderen: de gebruiker zelf.

Ze besloten te focussen op de zoekmachine van Google, veruit de grootste in zijn soort, en kregen honderden Amerikanen zover om in dienst van de wetenschap een afluisterprogrammaatje op hun computer te installeren. Dat hield bij welke zoekresultaten ze voorgeschoteld kregen, welke ze vervolgens aanklikten en welke sites ze nog meer bezochten.

Dat surfgedrag zetten ze af tegen twee factoren. De proefpersonen moesten hun politieke voorkeur aangeven op een glijdende schaal: van nadrukkelijk Republikein tot nadrukkelijk Democraat en alles ertussenin. De andere factor was de aard van de nieuwssite. Op basis van eerder werk van factcheckers kregen die een score voor betrouwbaarheid. Er was ook een score voor partijdigheid, die was gebaseerd op de mate waarin berichten van die site werden gedeeld door mensen wier politieke voorkeur bekend is.

De klik drijft googelaars uiteen

Uit die factoren samen kwam een helder beeld tevoorschijn, dat zij beschrijven in een artikel in Nature: de zoekresultaten die gebruikers kregen voorgeschoteld verschilden niet zoveel afgezet tegen politieke voorkeur. De echte polarisatie ontstond bij het klikgedrag. De zoekresultaten die de nadrukkelijk partijdige gebruikers aanklikten behoorden steevast tot de meer partijdige en minder betrouwbare uit de lijst. Een duidelijke aanwijzing voor de echokamer-hypothese.

Het debat over de oorzaak van online polarisatie is daarmee geenszins beslecht, benadrukken de auteurs. Om te beginnen was van de Google-zoekmachine al wel bekend dat die resultaten niet sterk af laat hangen van de bekende voorkeuren van gebruikers. Het is dus weinig verbazend dat de zoekresultaten van diverse groepen relatief dicht bij elkaar liggen. Maar, zegt co-auteur Katherine Ognyanova, zoekmachines zijn wel een cruciaal deel van ons informatie-ecosysteem, dus dat is het testen waard. Bovendien betekent het zeker niet dat de zoekmachine nu zulke betrouwbare informatie geeft, uit de studie blijkt vooral dat de onbetrouwbare en partijdige informatie in zoekresultaten gelijkelijk aan alle gebruikers wordt uitgeserveerd.

Verschilt per platform

De vraag hoe dit resultaat zich verhoudt tot andere media zoals Twitter of Facebook is nog moeilijker te beantwoorden. “Dat zal waarschijnlijk verschillen van platform tot platform”, zegt Ognyanova. Ook zijn de filterbubbel en echokamer-hypothese niet het één of het ander. De twee effecten beïnvloeden elkaar continu.

Er is dus nog heel wat onderzoek nodig voor we mogen hopen het fenomeen online polarisatie helemaal te begrijpen. Maar de gebruikte methode om te focussen op de gebruiker in plaats van te wachten tot een techreus zijn broncode vrijgeeft is alvast een veelbelovende, stelt computerwetenschaper Eni Mustafaraj in een bijgevoegd commentaar op de studie in Nature. Ognyanova denkt zelf dat de technologie van de studie gemakkelijk kan worden opgeschaald, al wordt het vinden van deelnemers een uitdaging. “Niet iedereen is bereid om onderzoekers zijn of haar online gedrag te laten volgen”, ondervond ze.

Lees ook:

Het gevaar van filterbubbels wordt overschat, zegt deze hoogleraar. Maar pas op voor je echokamer

Niet zozeer algoritmes maar wijzelf bepalen welke informatie we tot ons nemen. Het zijn dus niet de online filterbubbels waar hoogleraar Wouter van Atteveldt zich zorgen om maakt, maar eerder de echokamers waarin mensen zich opsluiten.