Camera’s maken de straat veiliger, als je tenminste de overheid vertrouwt

Je gaat het pas zien als je het doorhebt. Toen ik buiten op camera’s ging letten, zag ik ze plots overal. Niet alleen waar ik ze verwachtte: op het station, in het winkelcentrum of in de villawijk. Maar ook in volksbuurten. Rolluiken en een tegeltuin blijken net zo’n goede voorspeller voor een camera aan de gevel als een oprijlaan. En dan is er natuurlijk de opmars van de ‘slimme’ deurbel die vastlegt wie er voor de deur staat en de dashcam achter de voorruit van de auto.

Gemeenten plaatsen camera’s om de stad veiliger te maken. Om zakkenrollers te weren, uitgaanspubliek in de gaten te houden of om hangplekken en donkere steegjes onaantrekkelijk te maken voor criminelen. Maar ook in buitengebieden zie ik steeds vaker camera’s hangen tegen stropers en dumping van (drugs)afval.

Stiekeme spion van het regime

De meeste Europeanen vinden camera’s op straat een goed idee, aldus de Atlas of European Values. In bijna alle landen vindt een meerderheid het prima om zo de omgeving veiliger te maken. Ook in Nederland. 78 procent is voorstander, en er is nauwelijks verschil tussen jong of oud, of tussen hoger of lager opgeleiden. Beveiligingscamera’s worden veel minder gezien als een inbreuk op de privacy dan bijvoorbeeld het controleren van internetgedrag.

Minder enthousiast over camera’s zijn de inwoners van Midden-Europese landen zoals Polen, Slovenië en Kroatië. Landen die in de vorige eeuw ruim veertig jaar lang een communistische dictatuur hadden. En waar je buurvrouw of neef zomaar een stiekeme spion van het communistische regime kon blijken. Alles wat op overheidscontrole lijkt, kan er nog steeds rekenen op wantrouwen.

Het is een gezond wantrouwen, want dictaturen maken graag gebruik van camera’s. De Russische president Vladimir Poetin gebruikt ze bijvoorbeeld. In 2017 koppelde Moskou een deel van de 160.000 camera’s in de stad aan Sfera, een gezichtsherkenningssysteem. Naar eigen zeggen om criminaliteit te bestrijden. Maar uit rechtszaken blijkt dat Sfera ook wordt gebruikt om Russen op te sporen die protesteren tegen de oorlog in Oekraïne.

Ook Russen die een oproep tot mobilisatie proberen te ontduiken, moeten oppassen. Camera’s in metrostations, op straat en vliegvelden vergelijken alle gezichten automatisch met een database van door het leger opgeroepen mannen. Oppositieleden vermoeden dat ook zij via Sfera worden gevolgd.

Vrouwen zonder hoofddoek opsporen

China is wereldwijd absoluut koploper als het gaat om camerasurveillance. Het land telt naar schatting 500 miljoen beveiligingscamera’s met gezichtsherkenning, vaak ook voorzien van microfoon. En Iran gebruikt sinds afgelopen week beveiligingscamera’s om vrouwen zonder hoofddoek op te sporen en te beboeten.

Camera’s zijn dus fijn zolang de overheid ze gebruikt om criminaliteit te bestrijden, niet om de bevolking onder de duim te houden. Dat verklaart ook de grootste steun voor camera’s in Scandinavische landen als Finland en Zweden. Het zijn landen waar burgers groot vertrouwen hebben in de regering en rechtstaat.

Toch verklaart dat niet alles. Ook in het Verenigd Koninkrijk, waar aanmerkelijk minder vertrouwen is in de overheid, hangen volop camera’s. Wie een dagje Londen bezoekt, is al snel door zo’n tweehonderd camera’s gezien. De eerste kwamen er in de late jaren tachtig toen crimefighten hét speerpunt van de Conservatieve regering was. En cameratoezicht kreeg al snel de wind in de rug toen bleek dat de beruchte ontvoering van de peuter James Bulger op beeld stond. Ook al bleken die beelden te schimmig om de daders te kunnen identificeren, het ‘middel tegen kindermoordenaars’ kreeg direct grote steun.