WetenschapSmeltijs
Beschermende ijslaag rond Antarctica is kwetsbaarder dan gedacht
De dikke ijslaag die Antarctica omgeeft, is veel minder stabiel dan tot nu toe werd aangenomen. De grote vraag is wat er gaat gebeuren als die ijslaag verdwijnt.
Zoek je Antarctica op in de atlas, dan is het even puzzelen wat nou de kustlijn is. Het ijzige continent wordt vrijwel overal omgeven door dikke ijsplaten, die soms honderden kilometers de zee in steken. Het ijs stroomt als het ware de zee in. Continu breken er stukken af, en wordt de ijsplaat ook weer aangevuld vanuit de enorme ijsmassa die het land van Antarctica bedekt. Zo gaat het al sinds de mens bestaat, maar dat maakt het proces nog niet constant.
In 2002 brak van de plaat Larsen-B ineens een groot stuk af van duizenden vierkante kilometers. Hoe dat zo snel kon – het gebeurde binnen twee maanden –, stelde onderzoekers aanvankelijk voor een raadsel. Het opvriezen en smelten van ijs in de natuur is een extreem ingewikkeld proces, waarvan we nog lang niet alle factoren en mechanismen begrijpen, zegt Melchior van Wessem van het Institute for Marine and Atmospheric research aan de universiteit van Utrecht (IMAU).
Scheuren onder het oppervlak
Smeltwater bleek een centrale rol te spelen. Water dat bovenop de ijsplaat smolt, verzamelde zich in smeltwatermeren. Die werden zo groot dat ze leegstroomden langs scheuren in het ijs, die daardoor groter werden. En dan kan het hard gaan. Van Wessem en zijn collega’s gingen daarop op pad met de vraag: ‘kan dit elders ook gebeuren?’
Het verontrustende antwoord is ja, concluderen ze deze week in een artikel in Nature. Overal in de ijsplaten rond Antarctica kunnen dergelijke smeltwatermeren ontstaan. “Ook op de zeer koude ijsplaten, waar we dat niet hadden verwacht”, zegt Van Wessem. “Dat maakt ze allemaal kwetsbaar voor dit proces.”
Dat betekent dat zelfs giganten als de Ross-plaat, maatje Frankrijk, zouden kunnen verdwijnen. Tot een directe stijging van de zeespiegel leidt dat niet. Dit ijs ligt al op het water, en net zoals het smelten van een ijsblokje een glas limonade niet voller maakt, zal het zeeniveau hierdoor niet omhoog gaan. Maar als de ijsplaten verdwijnen, komt het landijs óp Antarctica direct aan het water te liggen. “Wat er dan gebeurt, kunnen we niet precies voorspellen”, zegt Van Wessem. “Maar de ijsplaten zijn als het ware de beschermheren van het landijs. Ze zorgen dat het op zijn plek blijft.”
Een onvoorspelbaar proces
Als het landijs in zee zou stromen, kan de zeespiegel met vele meters stijgen. Hoe snel dat gebeurt, is niet goed te zeggen. De processen mogen globaal bekend zijn, ze zitten volgens Van Wessem vol met terugkoppelingsmechanismen die het extreem moeilijk maken om voorspellende modellen te ontwikkelen. Ontstaat er bijvoorbeeld een meer van smeltwater op een ijsplaat, dan zal het blauw van dat water veel meer warmte absorberen dan het witte ijs, en dat zal het opwarmingsproces versnellen.
Maar neerslag heeft er ook alles mee te maken. De koudste ijsplaten zijn doorgaans ook de droogste; er valt minder neerslag. Sneeuw is in dit geval een beschermende laag, omdat die het meeste zonlicht weerkaatst, meer nog dan ijs. Maar warmt de sneeuw eenmaal op, dan wordt het donkerder en zal het meer zonlicht en dus warmte absorberen, wat het opwarmingsproces kan versnellen. Zulke factoren maken met de huidige inzichten een voorspelling vrijwel ondoenlijk. “We weten nu meer over de randvoorwaarden van dit smeltproces”, concludeert Van Wessem, “maar wat er vervolgens gaat gebeuren, daar is het laatste woord nog niet over gezegd”.
Correctie: een eerdere versie van dit artikel vermeldde dat de ijsplaat op de foto afkomstig was van de Larsen-B-plaat. Dat is niet het geval. Het afgebeelde stuk ijs komt van de Larsen-C-plaat.
Groenland was sinds de Vikingen niet zó warm
Het nieuws over de ijsplaten van Antarctica komt niet alleen. Deze week bleek uit onderzoek ook dat in gletsjers op Groenland smeltwater een groter effect heeft dan werd aangenomen. Bovendien bleek die hoeveelheid smeltwater nauw gerelateerd aan temperatuurstijgingen die een onderzoeksteam vastlegde door opgestapelde ijslagen met elkaar te vergelijken. De conclusie was dat Groenland de laatste jaren de hoogste temperaturen van de afgelopen duizend jaar had meegemaakt, en dat de hoeveelheid smeltwater daar een afspiegeling van was.
Lees ook:
Hoe kan het 40 graden warmer dan normaal op Antarctica zijn?
De Noord- en Zuidpool hebben tegelijk te maken met hittegolven. Een uitzonderlijke weerssituatie; niet direct klimaatverandering, maar het heeft er wel mee te maken.
Het is zó mooi op Spitsbergen, dus blijf weg
Deze zomer voer een schip met vijftig wetenschappers en evenzoveel toeristen rond Spitsbergen om het veranderende klimaat te onderzoeken. Deel 5 (slot) van een serie: ook de eigen impact op het milieu was onderwerp van onderzoek. ‘Moeten we dit wel willen, zo’n reis naar het Arctisch gebied?’
