Krap drie weken na de overstromingen in Limburg ligt Schin op Geul er weer netjes bij. Maar achter de voordeur is de materiële en mentale schade van het water nog lang niet hersteld. “Nu zie je pas wat het water echt heeft gedaan.”
Het is haast niet voor te stellen dat een dikke twee weken geleden het water hier tientallen centimeters hoog door de straten en huizen gutste. Rustig stroomt de rivier langs het dorpje Schin op Geul. In kaarsrecht gesnoeide heggen scharrelen kleine vogeltjes; in de aangeharkte voortuinen gonzen de bijen. Fietsers en wandelaars genieten van het zonnetje.
Maar Chantal van Weersch (50) wijst binnen in haar woning op een subtiel kleurverschil op de muur. Het water kwam in haar huis tot zeker een dikke meter. De Geul stroomt aan het eind van de straat waar ze woont. “Toen we evacueerden, kwam het water tot aan onze borst. We hebben er met onze tassen boven het hoofd doorheen moeten waden.”
Ze is moe, zegt ze aan tafel. “De eerste tijd doe je alles op de automatische piloot. Nu alles in huis een beetje opgeruimd is, zie je pas wat het water heeft gedaan.” Ze blikt door de nu nog wat kale woning, waar in een hoek de dozen staan opgestapeld. De keuken moet er helemaal uit, vertelt ze, in de tuin is het complete zwembad weggespoeld. “Op papier heb je een huis. Maar ik voelde me dakloos. Je komt er steeds achter: dát is er niet meer, dát is er niet meer, dát niet ...”
Ze heeft heel veel op haar bord gekregen dit jaar. In januari overleed haar man, de vader van hun drie grote kinderen. “Ik zat in de flow omhoog tot het water kwam. Ik was weer aan het werk. Nu vindt de bedrijfsarts dat toch niet zo’n goed idee meer.” Met een mat glimlachje: “Ik werk in de boekhouding, en dingen met cijfers doen als je hoofd zo vol zit, dat gaat niet”. Ze wil doorzetten, ook voor haar kinderen. “Mijn man noemde me een sterke vrouw. En dat ben ik ook wel. Ik doe gewoon iedere dag een beetje.”
Zwaarst getroffen gebied
Het huis van de familie Van Weersch ligt in een strook van Limburg die door de overstromingen het zwaarst is getroffen. In de hele gemeente Valkenburg loopt de schade in de honderden miljoenen. In totaal zijn er 2300 gebouwen zwaar beschadigd geraakt. Vaak is de kelder, ondergrondse parkeergarage of keuken ondergelopen, bij uitstek de plekken waar apparatuur zoals wasmachines, koelkasten en grasmaaiers staan.
In de straten die in Schin op Geul dichtbij de rivier liggen, is soms helemaal niemand thuis. Wie door de ramen spiekt, ziet lege, gestripte kamers. De huizen zijn geen uitzondering, bevestigt een woordvoerder van de gemeente. Zo’n zevenhonderd huishoudens in de buurt van Valkenburg kunnen door de watersnood nog niet terug. Dat kan nog twee tot drie maanden duren. Volgens de woordvoerder kunnen getroffenen bellen of mailen als ze een logeeradres nodig hebben, maar doet lang niet iedereen dat. “We weten niet precies waar iedereen die getroffen is zich nu ophoudt.” Sommige oudere woningen in de gemeente zijn gebouwd van mergel. Dat droogt nog minder snel dan baksteen.
Raadslid Hilde Baaij van de Progressieve Groene Partij runde de afgelopen weken een inzamelpunt, zodat mensen die zonder huisraad waren komen te zitten de broodnodige spullen konden krijgen. Ze wijst op de snelheid waarmee de ramp zich voltrok. “Het water komt en het water is weer weg.”
Er is is keihard opgeruimd, zegt Baaij. “Het is hier geen rampgebied meer.” Maar bij de bewoners is de nood vaak nog hoog. “Er wonen hier relatief veel ouderen. Zij kunnen niet zelf hun ondergelopen parket uit de woning halen.” Soms is het moeilijk voor mensen om hulp te accepteren. “‘Elders is het erger’, zeggen ze dan.”
Emotionele schade
Een paar straten van het huis van Chantal van Weersch lapt een ver familielid, Marly van Weersch (71), de ramen. Daarop stonden nog de vlekken van het water. Binnen pompt een vochtvreter het water uit de lucht, achter het huis laat haar echtgenoot Paul (74) de garage zien. Na de overstromingen van 1987 heeft hij daar een verhoging gemaakt voor de koelkast, wasmachine en allerlei andere apparatuur. Dat randje bleek nu niet voldoende; veel is onherstelbaar beschadigd.
Ook in de jaren negentig kreeg het echtpaar met het water te maken. “Ze zeggen dat dit één keer in de honderd jaar voorkomt, maar ik heb het nu al drie keer gezien”, grinnikt Paul van Weersch. Heeft het stel na de nieuwste overstromingen nagedacht over verhuizen? Nee, zegt hij resoluut. “Als we hier weggaan, dan is het omdat we te oud worden om hier te blijven.” De eerdere overstromingen hebben er eerder voor gezorgd dat hij weet wat hem te doen staat. “Toen de Geul twee weken terug uit zijn oevers trad, zei ik meteen tegen de buurman: kom, we moeten de auto hogerop neerzetten.”
Maar de watersnood heeft wel degelijk indruk gemaakt. In de garage wendt Marly van Weersch haar hoofd geëmotioneerd een beetje af als ze vertelt over de overstromingen. “We lagen met al onze kleren aan op bed en ieder uur gingen we naar beneden om te kijken hoe hoog het water in de woonkamer al stond.” Haar zorgvuldig opgemaakte ogen zijn vochtig geworden. “Dat beeld, dat vergeet je niet snel hoor.”
Michel Dückers is onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel) en hoogleraar crises, veiligheid en gezondheid aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij bekijkt de psychologische en sociale impact van gebeurtenissen zoals de vuurwerkramp in Enschede en de Groningse aardbevingen. Rampen die je woning treffen kunnen de mentale gezondheid schaden, weet hij. “Schade aan je huis kan er zeker voor zorgen dat je je minder goed voelt. Uit Groningen weten we ook dat herhaalde schade de mentale gezondheid, het welzijn en gevoel van veiligheid negatief beïnvloedt.”
Onzekerheid
Je huis herstellen is bovendien vaak een langdurig proces. “Vooral de onzekerheid, het niet weten waar je ook financieel aan toe bent, kan mensen parten spelen. Je ziet het al gebeuren in Limburg: waren verzekeraars eerst nog welwillend, nu zie je dat sommigen zich terugtrekken. En alhoewel er ook een tegemoetkoming komt vanuit de overheid, zal er ongetwijfeld nog lang onduidelijkheid zijn. Dat zorgt voor stress, somberheid en eventueel ook angst.” Voor de binnenwereld van mensen is het daarom vooral belangrijk dat instanties op korte termijn duidelijkheid bieden, benadrukt hij “anders is de kans op extra maatschappelijke kosten op termijn reëel.”
Ook langdurige evacuaties, waarmee honderden inwoners van de gemeente Valkenburg te maken hebben, kan negatieve gevolgen hebben voor de psychische gezondheid. In Italië zei Berlusconi na de aardbeving in L’Aquila waarbij bijna 40.000 mensen dakloos werden: ‘beschouw het als een weekend op de camping’. Dat is een klap in mensen hun gezicht. Het effect dat evacuaties op mensen heeft, moeten we echt serieus nemen.”
Het is niet gezegd dat iedereen klachten zal overhouden aan de overstromingen in Limburg. “Niet iedereen ontwikkelt stoornissen of angsten. Het is een beperkte groep van mensen die al op een andere manier vatbaar waren voor mentale problemen, die een risico loopt. Een ramp legt kwetsbaarheden bloot.”
Valt te voorkomen dat mensen depressie, angst of zelfs een trauma overhouden aan de overstromingen of andere rampen? “Je kunt je afvragen of dat kan. Maar wat je wel kunt doen is het netwerk eromheen, vrienden, familie, instanties, ervan bewust maken dat die klachten eventueel kunnen ontstaan, extra alert te zijn en, waar het nodig is, mensen te ondersteunen bij het vinden van passende zorg.”
Immense goedheid
In Schin op Geul is een rechthoekige uitsparing in de vloer is alles wat nog herinnert aan de ‘droomkeuken’ van Toine Poels (59) in de bed and breakfast die hij samen met zijn echtgenoot Frank Raaphorst (ook 59) runt. Het echtpaar woont op een bovenverdieping, maar beneden stonden alle cruciale spullen voor het bedrijf – van wasmachines tot de keukenapparatuur van Raaphorst.
Toen het water kwam, waren ze allebei ‘verlamd’, zegt Poels. “Toen bleek dat we het echt niet meer konden houden, zijn we maar naar boven gegaan met een fles wijn.” Raaphorst kan er nog steeds niet helemaal bij. “Soms word ik om vier uur ’s ochtends wakker en denk ik: lekker, ik ga een vlaai bakken. En daarna denk ik: oh ja, dat kan niet meer.” Toch had hij ‘dit niet willen missen’.
“Het klinkt misschien gek. Maar we leven in een wereld waarin je de tv aanzet en meteen wordt overspoeld door negativiteit. Daar houd je een bepaald wantrouwen aan over. Ik zou mezelf ook echt geen positief denkend iemand noemen, ik ben eerder een realist. Maar hier heb ik zo’n immense goedheid gezien.”
Poels beaamt dat. “Ik heb me nog nooit zo’n rijk mens gevoeld.” Hij somt op: “We hebben de eerste weken niet gekookt, want er meldden zich spontaan allerlei mensen met eten. Er is hier al wel voor duizend uur door vrijwilligers geklust. En laatst was de wasmand opeens weg. Werd ‘ie de volgende dag met schone inhoud teruggegeven.” De bed and breakfast heeft ook mensen die alles kwijt waren onderdak geboden. “Er stonden hier mensen voor de deur, huilend, met alleen nog hun kleren.”
Raaphorst denkt dat de vindingrijkheid van zijn echtgenoot hun huis en bedrijf voor een volgende overstroming kan behoeden. “Toine ziet gelijk de kansen en oplossingen. Die heeft al bedacht dat we alle apparatuur op wieltjes gaan zetten, zodat we ze met de lift naar boven kunnen brengen als het weer gebeurt.” Langs het terras klettert de Geul over de kiezels. “Het móét goedkomen. Dat kan niet anders.”
Lees ook:
Limburgse ondernemers nog niet uit de problemen na vergoeding waterschade: ‘Zonder overheidssteun kun je het toerisme hier wel afschrijven’
Goed nieuws: verzekeraars vergoeden de meeste waterschade van ondergelopen Limburgse bedrijven. Ondernemers maken zich nu op voor het volgende hoofdpijndossier: omzetverlies, als gevolg van die schade.
Bij deze familie van verzamelaars in Valkenburg is alles vernield
De familie Schetters in Valkenburg is zwaar getroffen door de watersnood van afgelopen week. Maar deze eigenzinnige mensen zitten niet bij de pakken neer.
