Het gênante stoelincident met EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen, vorige week in Ankara, heeft een oude discussie nieuw leven ingeblazen. Waarom treedt de EU altijd met twee gezichten naar buiten?
Op 25 mei 2017 was Donald Trump in Brussel. De Amerikaanse president werd ontvangen door de twee EU- ‘presidenten’ Jean-Claude Juncker (commissievoorzitter) en Donald Tusk (raadsvoorzitter).
Bij het fotomoment stond de microfoon open. “Wist u, meneer de president, dat de EU twee presidenten heeft?”, probeerde Tusk het ijs met zijn voornaamgenoot te breken. Juncker wees daarop naar Tusk: “Eén te veel.”
Het was zo’n typische Juncker-grap waarin een hoop ernst en frustratie verborgen zaten. Het beeld van dat Trump-bezoek kwam weer bovendrijven na ‘sofagate’, hét internationale diplomatieke dieptepunt van vorige week in de Turkse hoofdstad Ankara.
Pijnlijke vernedering
Daar was de sfeer allesbehalve grappig. Junckers opvolger Ursula von der Leyen moest een pijnlijke vernedering ondergaan. De Turkse gastgevers hadden Tusks opvolger Charles Michel een mooie stoel toebedeeld, pal naast president Recep Tayyip Erdogan, terwijl Von der Leyen een stuk verderop werd neergezet, midden op een lange sofa.
Verontwaardiging alom over deze ogenschijnlijke intimidatie door Turkije van de enige vrouw in het gezelschap. Maar veel rumoer ging ook over die eeuwig terugkerende vraag: waarom stuurt de Europese Unie altijd twéé leiders naar dit soort topontmoetingen? Logisch dat de buitenwereld daar soms geen raad mee weet.
Het ongemak druipt soms van de fotomomenten af. Bijvoorbeeld bij G7-bijeenkomsten, als de leiders van de zeven rijkste industrielanden van de wereld in een zo intiem mogelijke setting aan een rond tafeltje zitten, met hooguit een bloemstuk in het midden. Ook aan dat tafeltje eisen beide EU-voorzitters hun plek op, waardoor de EU in de beeldvorming een topzware indruk maakt.
Beide voorzitters venten soms tegenstrijdige belangen uit
Bij dat soort mondiale gelegenheden zouden de twee voorzitters EU-eenheid moeten uitstralen. Maar intern knettert het soms. Die onderlinge concurrentie zit nu eenmaal in hun takenpakket ingebakken. Vóór 2009 bestond het probleem niet, want toen had je alleen nog maar de commissievoorzitter. Iemand als Jacques Delors was van 1985 tot 1995 het onomstreden en enige boegbeeld van de Europese Economische Gemeenschap.
Met het Verdrag van Lissabon veranderde dat. Vanaf 2009 heeft ook de Europese Raad van regeringsleiders een vaste voorzitter (tot die tijd bekleedde de regeringsleider van het EU-voorzittersland die taak, elk half jaar een andere).
Sindsdien venten beide voorzitters al dan niet openlijk hun soms tegenstrijdige belangen uit. De Europese Commissie zoekt altijd naar pan-Europese oplossingen en gruwt van nationalistische politiek. De Europese Raad is daar nu juist de optelsom van. De raadsvoorzitter moet al die nationale belangen serieus nemen, de commissievoorzitter kijkt naar het geheel. Grof gezegd hanteert de raadsvoorzitter een vergrootglas, de commissievoorzitter een helikopter.
Wie levert de beste prestaties?
Daarnaast is er, al dan niet aangewakkerd door de Brusselse pers, altijd de vraag wie van de twee de beste prestaties levert. Het eerste koppel, Herman Van Rompuy en José Manuel Barroso, kreeg meteen de financiële eurocrisis op hun bord. Bij de bestrijding daarvan bleek de zowel economisch als filosofisch geschoolde Van Rompuy de slagvaardigste indruk te maken.
Juncker en Tusk kregen onder meer te maken met een dreigende grexit en een grote migratiecrisis. Vooral op dat laatste punt leek het juist de commissievoorzitter te zijn die het voortouw nam. Junckers voorstellen over een verplichte, solidaire verdeling van asielzoekers over de hele EU eindigden weliswaar in een fiasco, maar betere ideeën had op dat moment niemand.
Junckers grappen en grollen daargelaten, botste hij wat migratie betreft wel degelijk hard met Tusk. Als de camera’s gingen draaien, kwam de humor weer bovendrijven. “Het was een lange nacht, dus Donald is moe”, aldus Juncker in juni 2018 na een nachtelijke crisistop over, opnieuw, migratie. De immer met zijn gezondheid kwakkelende Juncker háátte die marathonbijeenkomsten, Tusk was een stuk fitter.
Elke onderlinge chemie tussen de Duitser en de Belg ontbreekt
In ieder geval mochten ze elkaar. “We waren tweelingbroers”, zei Juncker in 2019, toen het einde van zijn ambtstermijn naderde. “Zelfs tweelingbroers kunnen het soms met elkaar oneens zijn. Maar we hadden de intelligentie om onze onenigheden te verbergen.”
Profetische woorden, als je naar de huidige verstandhouding tussen Von der Leyen en Michel kijkt. Wat alle EU-volgers in Brussel vooral betreuren, is het volstrekte gebrek aan humor en zelfrelativering sinds die twee door de EU-regeringsleiders op hun posten werden gezet. In het algemeen ontbreekt elke onderlinge chemie tussen de Duitse en de Belg, tenminste als ze met z’n tweeën op een podium staan.
In Ankara leverde dat de inmiddels iconische, pijnlijke beelden op van Michel die doodgemoedereerd op zijn mooie stoel gaat zitten en Von der Leyen aan haar lot overlaat. Het duurde vervolgens een paar dagen voordat de Belgische oud-premier in interviews zei dat hij ‘vreselijke spijt’ en ‘slapeloze nachten’ heeft van de blamage in Ankara.
Schuld werd bij Van der Leyen gelegd
Daarvoor, in de eerste reacties vanuit zijn Raad, ontbrak die empathie geheel en werd Von der Leyen allesbehalve gesteund. Integendeel: de Turken hadden simpelweg de internationale protocolregels gevolgd, zij het aan de strikte kant, zo was de uitleg vanuit Michels burelen. Vrij vertaald werd de schuld voor sofagate bij Von der Leyen en haar team zelf gelegd. Ook hier straalde de inter-institutionele kilte vanaf.
Die protocolregels bepalen kennelijk dat de voorzitter van de Europese Raad bij officiële gelegenheden in het buitenland de status geniet van staatshoofd, terwijl de voorzitter van de Europese Commissie een treetje lager staat (of zit), namelijk op het treetje van de premier. Een woordvoerder van de commissie ontkende overigens het bestaan van dat protocol en zei dat beide voorzitters in het buitenland een gelijkwaardige behandeling zouden moeten krijgen.
In de affaire liet trouwens ook Juncker weer van zich horen. Tegenover Politico Europe probeerde hij de ophef van de scherpste kantjes te ontdoen, met de boodschap dat hij ook wel eens tweede viool moest spelen als hij met Tusk op pad was. “Ik heb die protocollaire volgorde altijd gerespecteerd”, aldus de Luxemburger. “Normaal kreeg ik een stoel naast de stoel van de voorzitter van de Raad, maar soms gebeurde het dat ik op een sofa zat.”
Dat kan Juncker wel zeggen, maar intussen heeft niemand van hem archiefbeelden gevonden die te vergelijken zijn met de gênante sofa-taferelen in Ankara. Op beelden van eerdere ontmoetingen van Erdogan met Juncker en Tusk, of die nou in Brussel of in Turkije waren, zie je de drie heren dicht bij elkaar op dezelfde stoelen zitten.
Digitaal platform voor Jan en alleman
‘Sofagate’ was het symbool van de vernedering. De kritiek op de dubbele EU-vertegenwoordiging is dankzij het incident weer volop losgebarsten, alsmede de roep om hervorming ervan. Het toeval wil dat binnenkort de Conferentie over de Toekomst van Europa officieel van start gaat, op 9 mei om precies te zijn, Europa-dag. Volgende week maandag wordt al een digitaal platform opengesteld voor Jan en alleman die aan deze brede maatschappelijke discussie willen meedoen.
Tot nu toe was die hele conferentie (een oud idee van de Franse president Macron) vooral een speeltje voor de Brusselse bubbel, maar vanaf nu is het toch echt de bedoeling dat EU-burgers en organisaties de grootste stem krijgen in dat beoogde hervormingsproces. Ze kunnen discussiegroepen opzetten, zowel in het echt als online.
Een van de acht aangewezen categorieën voor discussies (naast onder meer klimaatverandering en EU-democratie) is ‘de EU in de wereld’. Dat kan in dit verband een interessante worden. De conferentie zou volgend jaar al tot harde aanbevelingen moeten komen, waarbij volgens de organisatoren niets taboe zal zijn.
De roep om één (al dan niet rechtstreeks gekozen) ‘president’ van de EU zou zomaar een van de dominante voorstellen kunnen zijn vanuit de bevolking. De vraag is vervolgens wat de EU-instituties gaan doen nadat ze die aanbevelingen met een brede glimlach hebben aangepakt.
Lees ook:
‘Sofagate’ blijft gemoederen in de EU bezighouden, mede dankzij Italiaanse premier Draghi
Een gênant stoelincident met Ursula von der Leyen in Ankara heeft geleid tot een verbale Italiaans-Turkse ruzie.
‘Sofagate’ toont hoe inherent zwak de EU is
‘Ontluisterend om te zien hoe de Turkse president Erdogan met een simpel trucje zijn Europese collega’s Charles Michel en Ursula von der Leyen voor schut zet.’ Commentaar van Trouw.
