Schrijfster Annelies Verbeke: ‘We zijn de controle kwijt en daarom lopen we achter de gekste mensen aan’

I Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben

“Als kind droeg ik God in mijn hartje. Mijn ouders hadden allebei niet zulke fijne herinneringen aan het katholicisme, maar ze lieten me vrij en vonden het prima als ik in mijn eentje, of met familieleden die nog wel gelovig waren, meeging naar de kerk. Ik vond de Bijbelverhalen die ik daar hoorde intrigerend, maar werd vooral gegrepen door de gedachte dat Jezus bereid was geweest om zichzelf op te offeren. Dat vond ik interessant: wat moet je doen om een goed mens te zijn? En hoever kun je daarin gaan? Die vragen boeien me nog altijd. Ook het contact met God is gebleven, al zou ik dat nu anders omschrijven. Ik heb het gevoel dat er meerdere werelden zijn, andere dimensies, en dat de kunst daar een aansluiting bij kan vinden. Het is soms alsof er iets tot mij komt. Uiteraard resoneert het met zaken die in mij bestaan, maar dat hele verhaal, het boek, ligt al ergens voor me klaar. Het is magisch, nee, mysterieus. God – als je het zo wil noemen – is een mysterie waar ik me, op mijn eigen, onbeholpen wijze, toe tracht te verhouden. Het is lastig uit te leggen… Hoe moet je in woorden uitdrukken wat je eigenlijk niet kunt kennen?”

II Gij zult u geen gesneden beeld maken noch enige gestalte van wat boven in de hemel, noch van wat beneden op de aarde, noch van wat in de wateren onder de aarde is

“Hier, in het hoekje van mijn werkkamer, staat een Senegalese tirailleur. Ik vond het na het schrijven van Dertig Dagen (roman uit 2015 waarin onder andere de aanwezigheid van Afrikaanse soldaten in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog aan bod komt, AV) leuk om mijn eigen tirailleur in huis te hebben. Hij staat ook symbool voor degenen die niet vergeten mogen worden. De laatste jaren is er gelukkig meer aandacht voor hun lot. Rachida Lamrabet schreef er in 2018 de roman Vertel het iemand over: hoe een Noord-Afrikaanse jongeman verplicht werd om duizenden kilometers van huis mee te vechten in een oorlog waar hij niets mee te maken had. Die tirailleurs hebben voor hun offer zo lang geen erkenning gekregen. En ja, ’t is ook gewoon een mooi beeld natuurlijk. Ik had die tweede – met een verrekijker – er graag bijgekocht, maar we hebben de Senegalese verkoper helaas nooit meer op de Gentse Feesten teruggezien.”

III Gij zult de naam van de Here, uw God, niet ijdel gebruiken

“Jaren geleden maakte ik na een periode van lijden met mijn hondje een wandeling door de sneeuw toen er zich ineens een enorme ruimte in mij opende en ik me verbonden voelde met het heelal, de aarde, het leven, met alles en iedereen om mij heen. Natuurlijk had ik ook naar dit punt toegewerkt; ik wist dat gezond leven beter was dan me een ongeluk drinken – en de natuur, die sneeuw en dat hondje droegen ook hun steentje bij – maar toch: het was een alles overstijgende ervaring, een aanvaarding, een terugkeer van vertrouwen, die door een non of een andersoortige gelovige ongetwijfeld aan God zou worden toegeschreven. En of dat waar is, of juist ijdel gebruik van Zijn naam, weet ik niet, maar ik kan er enorm naar verlangen om nog eens een keer zoiets mee te maken.”

IV Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt, zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de Here uw God, dan zult gij geen werk doen

“Ik zie overal kansen en ik vind het zonde om die niet te benutten, maar ’t gevolg daarvan is wel dat ik het laatste anderhalf jaar veel te veel verschillende dingen tegelijkertijd heb gedaan. Het werd almaar zwaarder, ik kreeg plotseling huilbuien, een hoest die maar niet wegging en mensen in mijn omgeving vroegen me of het niet verstandig was om het wat rustiger aan te doen. Op een gegeven moment kreeg ik ineens geen toestemming meer om mijn documenten via het Word-programma te openen en moest ik alles via OneDrive doen. Het was alsof Het Systeem zei: dit kan zo niet langer, nu is het genoeg. Ik heb besloten om me, na een korte vakantie, een langere periode met één project bezig te gaan houden. En me daar volledig op te storten, ja, want daar is op zich niets mis mee. Ik stop veel energie in mijn werk, maar ik haal er ook enorm veel betekenis uit.”

V Eer uw vader en uw moeder

“Een vriend van mij, wiens ouders inmiddels overleden waren, zei onlangs tegen mij: ‘As gods they were failures, but as human beings they were quite alright’. De fouten of tekortkomingen van mijn ouders zijn me vooral gaan storen toen ik ze bij mezelf ontdekte. Net als mijn vader kan ik een muur optrekken als iemand over de schreef is gegaan. Dat is niet per se slecht, maar soms vergeet ik misschien wel wat de impact van zoiets kan zijn, hoe heftig het kan aankomen bij die ander, en dan denk ik weer aan die keer dat mijn vader mij op mijn zestiende met een jointje betrapte om vervolgens drie weken lang niet meer met mij te praten. Ik werd compleet genegeerd. Dat was heel heftig om mee te maken. Mijn oude tante zei later dat het een familietrekje was, en ja, ’t is waar, ik ontdek het nu ook bij mezelf. Met dat verschil dat ik eerder ‘sorry’ kan zeggen als ik in de gaten krijg dat ik te ver ben gegaan.

“Mijn vader is nogal bazig van aard, een eigenschap die hem als vrederechter – kantonrechter heet dat bij jullie, geloof ik – goed van pas kwam, maar die mij, vooral sinds zijn pensionering, behoorlijk parten kan spelen. Hij is altijd enorm ondersteunend geweest in mijn carrière, heeft zijn appreciatie herhaaldelijk uitgesproken, maar hij kan op andere terreinen behoorlijk denigrerend uit de hoek komen. Dat kan me zo boos maken: wie denk je dat ik ben? Mijn moeder is ook op pensioen. Ze was verpleegster en voor haar was het een opluchting om te kunnen stoppen, want ze heeft met het uitoefenen van haar beroep ook allerlei lichamelijke kwalen opgelopen. Ze kampte vroeger al met depressies en heeft nog steeds last van een voortdurende onvoldaanheid die in de komende jaren waarschijnlijk niet minder zal worden.

“Daar komt nog bij dat ze in tegenstelling tot mijn vader, die al dertig jaar met een ander is, na haar scheiding alleen is achtergebleven. Het was een bloedige scheiding, een pijnlijke mislukking van dat gezin. Ooit was het goed, er waren zoveel mooie troeven, maar de zaak is ontploft en het is nooit meer helemaal goed gekomen. We hebben allemaal schade opgelopen. Ik was als zestienjarige natuurlijk niet de volwassen persoon voor wie ik mijzelf aanzag en voor wie ik blijkbaar ook door hen werd aangezien. Ik heb het hen kwalijk genomen dat ze mij in hun verhaal hebben betrokken, maar mijn vader had ook het nodige meegemaakt, stond als veertienjarige al op eigen benen, en mijn moeder had haar depressies… Hoe moet je het iemand die mentaal zo heeft geleden kwalijk nemen dat ze in die tijd te weinig aandacht voor een ander heeft gehad? Ik heb niet de behoefte om zaken uit het verleden op te rakelen en uit te praten; ik wil gewoon een vorm vinden waarin we het in de laatste fase, die hopelijk nog een tijd duurt, nog een beetje fijn kunnen hebben met elkaar.”

VI Gij zult niet doodslaan

“Mijn vader ging protesteren tegen de kernraketten en zei: ‘Eén druk op de knop kan er voor zorgen dat alles wat we kennen vernietigd wordt’. Dat is nogal een boodschap, voor een kind van zes. Zo onbetrouwbaar was de wereld van de volwassenen kennelijk. Toen Poetin een paar maanden geleden begon te dreigen met een atoomoorlog, was ik weer helemaal terug in de sferen van toen. O ja, dát is er ook nog… De beslissing van één man kan voor ons allemaal fataal zijn. Het is een gekte, hè? Laatst las ik dat Hitler vaak urenlange woedeaanvallen had waarna hij dagenlang apathisch in de verte staarde. Het blijft toch fascinerend hoe dit soort krankzinnigen, die ergens in een aangepast huis verzorgd zouden moeten worden, mensen in groten getale weten te mobiliseren.

“Ik zou denken dat ik niet gevoelig ben voor een oproep tot geweld. Ik wil niet meedoen aan een destructief spel waarin partijen tegen elkaar opbieden. Ik wil niet haten. Haat holt u uit. Ik zoek innerlijke vrede en die kan niet los van anderen bestaan. Natuurlijk, je kunt je in je eentje lekker vredig voelen zonder dat daar iemand bij betrokken is, maar als er oorlog uitbreekt wordt dat toch een stuk lastiger. Zware strijd – ook op het vlak van persoonlijke conflicten – en innerlijke vrede gaan niet samen. Voor mij niet in ieder geval.”

VII Gij zult niet echtbreken

“Op het moment dat mijn ouders uit elkaar gingen had ik een vriendje, iemand die uiteraard óók zijn goede kanten had, maar met wie toch fundamenteel iets mis was. Ik denk dat ik veel te lang met die relatie ben doorgegaan omdat ik – onbewust, waarschijnlijk – wilde laten zien dat ik het beter kon; dat ik problemen niet uit de weg ging, dat ik het niet zomaar zou opgeven. Dat had ik natuurlijk wél moeten doen, maar ik was jong, ik stond er behoorlijk alleen in, vooral ook omdat iedereen om me heen bezig was met z’n eigen nieuwe paden en zijn eigen pijn…

“Ik ben steeds beter geworden in het hebben van een relatie, maar het is wel goed om te beseffen dat de ander niet altijd dezelfde noden heeft en dat je een manier moet vinden waarbij je het allebei goed hebt. Dat lukt. Met vallen en opstaan. We hebben een bepaalde richting op het oog, maar we houden ook in de gaten wat er nu gebeurt: wat willen we? Willen we het laten werken? Ja? Dan gáán we het laten werken – allez, werken is ook zo’n triestig woord daarvoor, maar ja, je moet er wel voor zorgen dat het fijn blijft. En dat het rustig is. Ik wil niet van die passionele toestanden die mij volledig overrompelen, maar waardoor ik uiteindelijk toch in een soort vernederde positie achter blijf, nee, dank u. Samen op ’t gemak iets eten, praten over je dag en het goed hebben in bed. Dat laatste vind ik ook wel heel belangrijk, eerlijk gezegd. Soms vraag ik me af wat ik zou moeten doen als het daarmee gedaan is… zoiets hoeft niet meteen het einde van de relatie te betekenen, maar in sommige gevallen snap ik wel dat mensen op zoek gaan naar iets buitenshuis. Het kan ook op zijn natuurlijk; dat op een bepaalde leeftijd het verlangen verdwijnt. Misschien heb ik daar tegen die tijd wel vrede mee, maar ik kijk er niet naar uit.”

VIII Gij zult niet stelen

“We stelen van de aarde, bijvoorbeeld door onszelf te verwarmen, maar het is een fact of life dat je bevriest als je wordt blootgesteld aan langdurige kou… Ik doe wel een paar stappen in de juiste richting: zonnepanelen leggen binnenkort, autogebruik afgeremd, ik eet bijna altijd vegetarisch en sinds een aantal jaren koop ik uitsluitend tweedehands kleren omdat er door die absurde textielindustrie kleding wordt gefabriceerd die soms rechtstreeks wordt vernietigd. Het is duidelijk: we kunnen niet met deze waanzin verder. Het fenomeen burn-out neemt epidemische vormen aan en het lijkt me een soort reflectie van wat er met de aarde gebeurt: alles raakt uitgeput en opgebrand. Ik heb met mensen gesproken die zeiden dat ze zich getroost voelden door de gedachte dat de natuur zich zal herstellen zodra wij er niet meer zijn. Zo kun je er natuurlijk ook naar kijken, maar ik hou – zelfs op mijn meest misantrope momenten – nog te veel van de mensheid om me daarbij neer te leggen. We moeten een manier vinden om beter met de natuur om te gaan – we maken er tenslotte zelf ook deel van uit.”

IX Gij zult geen valse getuigenissen spreken tegen uw naaste

“Heel lang heb ik gepraat over verschillende waarheden, over hoe we allemaal in ficties leven en zo, maar als een bende woestelingen – ‘They drink the blood of children!’ schreeuwend – het Capitool in Washington bestormt omdat men er gezamenlijk van overtuigd is geraakt dat er een wereldwijd complot van pedofielen bestaat, ga je toch denken: ik moet de waarheid nog eens flink verdedigen.

“Eigenlijk komen alle complottheorieën hier op neer: men wil ons grootschalig beliegen. Het groeit ons boven het hoofd, we zijn de controle kwijt en daarom lopen we achter de gekste mensen aan. Ik snap voor een deel wel waar dat vandaan komt, want we hebben ook te kampen gehad met verhalen die verzwegen werden, maar hoe zijn die uiteindelijk toch aan het licht gekomen? Door grondige, onafhankelijke journalistiek. Door gedegen onderzoek en langdurige studie. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat het onderscheid tussen fictie en realiteit voor iedereen zichtbaar blijft.”

X Gij zult niet begeren uws naasten huis; gij zult niet begeren uws naasten vrouw, noch zijn dienstknecht, noch zijn dienstmaagd, noch zijn rund, noch zijn ezel, noch iets dat van uw naaste is

“Het heeft geen zin om jaloers te zijn op het artistieke product van een ander. Het is eigen, uniek. En andersom geldt dat natuurlijk ook: wat je maakt, kan jij alleen maken. Dat kan niemand u afpakken. Als je gelooft in wat je maakt, kan afgunst niet bestaan.”

Lees hier meer afleveringen uit de serie Tien Geboden.