Portugese koffiehandelaar Rui Nabeiro (1931-2023) verkocht geen koffie, maar een ervaring

De uitspraak die Rui Nabeiro misschien wel het meeste typeert, is die waarin hij duidelijk maakte hoe hij naar het grensgebied tussen Portugal en Spanje keek: “De grens met Spanje is geen barrière, het is een mogelijkheid.” Het is zo typerend voor de wakkere blik van de op 91-jarige leeftijd overleden Nabeiro, die door zijn koffieonderneming uitgroeide tot een van de rijkste Portugezen.

Nabeiro, geboren in 1931, groeide op in het straatarme arbeidersmilieu van de Alentejo vlak bij de grens met Spanje. Als dertienjarige jongen liet hij de school voor wat het was. Hij ging zijn oom helpen met het smokkelen van koffie tussen twee landen die toen nog allebei een dictatuur waren. De koffiebonen kwamen vanuit onder andere de Portugese koloniën Angola en Kaapverdië, en werden door de oom van Nabeiro over de grens gereden – waarna ze naar Madrid gingen om daar gebrand te worden.

‘Ik wist niets van koffie’

De handel verschoof van de illegaliteit naar de legaliteit na het overlijden van Nabeiro’s vader. Toen voelde hij zich als zeventienjarige jongen verplicht om een stabiel inkomen voor de familie te verdienen. “Ik wist niets van koffie. Ik had alleen een loodsruimte van vijftig vierkante meter en twee koffiebranders waar dertig kilo in kon”, vertelde hij een kleine tien jaar geleden aan de Spaanse krant El País. De jonge ondernemer reisde door Spanje om openingen in de markt te vinden, probeerde het een en ander uit, en startte uiteindelijk in 1961 het merk Delta Cafés – dat zou uitgroeien tot een wereldspeler met een afzetmarkt in meer dan de helft van de wereld.

Met een onberispelijk uiterlijk alsof hij zo uit de jaren veertig kwam gestapt – driedelig pak en snorretje, altijd gefotografeerd voor stapels juten koffiezakken – stond Nabeiro symbool voor het Portugal dat internationaal mogelijkheden zocht nadat de dictatuur was gevallen. Maar in het logge bureaucratische klimaat dat het Zuid-Europese land zou blijven kenmerken, liep Nabeiro geregeld tegen beperkingen aan. Toen zijn kleinzoon Rui Miguel Nabeiro vorig jaar werd benoemd tot voorzitter van de Portugese Kamer van Koophandel, maakte die gelijk duidelijk hier verandering in te willen brengen.

Nabeiro raakte de juiste snaar

“Het is een uitdaging om ondernemer te zijn in Portugal, alles is ingewikkeld en moeilijk”, zei de kleinzoon. In Portugal, van oudsher een land van arbeiders en industrie, zag de familie Nabeiro dat er nog te weinig commercieel werd gedacht. “Een heel belangrijk deel van het succes van Delta en mijn grootvader was dat hij nooit vergat dat wat hij verkocht geen koffie was maar Delta, hij verkocht een ervaring en dat was het merk Delta.”

In Portugal, waar de communistische partij nog altijd veel aanhangers heeft en waar de behoefte aan een vorm van socialisme is gebleven, raakte Nabeiro de juiste snaar. Dat is toch vooral omdat hij staat voor een vorm van kapitalisme die niet is verworden tot een naamloze machine. “Ik weet wel dat dit kapitalisme met een menselijk gezicht bijna anachronistisch is in een tijd van financieel kapitalisme dat gedomineerd wordt door beleggingsfondsen”, schrijft columnist Daniel Oliveira in de vooraanstaande Portugese krant Expresso over Nabeiro. “In tegenstelling tot de kapitalisten die het meest worden verdedigd door onze vermeende ‘liberalen’, leefde hij niet met zijn hand uitgestoken om te zien hoeveel hij uit onze belastingpot kon halen.”

Ook hield Nabeiro het roofkapitalisme uit het buitenland op afstand: nooit heeft hij toegestaan dat Delta werd overgenomen door multinationals als Nestlé – ondanks verschillende pogingen. Dat die multinationals boeven waren in zijn ogen, werd bevestigd nadat hij Nespresso een rondleiding had gegeven. Vervolgens brachten die hun koffiecups op de markt, die zij volgens Nabeiro van hem hadden afgekeken. Delta had immers allang dergelijke cups, en is daar in Portugal altijd marktleider in gebleven – niet voor niets zei de Portugese premier Costa verwijzend naar de bekende koffiereclame: “Aangezien we een Nabeiro hebben, hebben we geen Clooney nodig.”

Rui Nabeiro werd geboren op 28 maart 1931 in het Portugese Campo Maior en overleed op 19 maart 2023 in Lissabon.