Militaire drones maken het verschil in de Ethiopische burgeroorlog, vaak ten koste van bevolking

In de vijftien maanden durende burgeroorlog in Ethiopië om de opstandige noordelijke deelstaat Tigray lijken militaire drones uit Turkije, China en Iran het verschil te gaan maken. De drones, die worden omschreven als precisiewapens, maken de laatste twee maanden ook veel burgerslachtoffers, zoals bij aanvallen op een markt en een vluchtelingenkamp in Tigray.

Toen het Ethiopische leger op 4 november 2020 Tigray binnentrok om de vroegere heersers van Ethiopië, de TPLF-partij, een kopje kleiner te maken, beschikte de luchtmacht niet over drones. Die TPLF had Ethiopië 27 jaar lang met harde hand geregeerd. Tot 2018. Toen de nieuwe premier Abiy Ahmed in 2018 aantrad, deed de TPLF er alles aan om dat nieuwe bewind te ondermijnen. Het kwam tot een bloedige confrontatie waarbij op grote schaal massamoord op burgers en verkrachting van vrouwen werden gepleegd, met name in Tigray.

Drie weken nadat het leger Tigray was binnengetrokken, kondigde Abiy aan de regio te hebben veroverd. Niets was minder waar. De Ethiopische troepen werden juist keer op keer verslagen door de goed georganiseerde milities uit Tigray, de Tigray Defence Force (TDF). In juni 2021 trok Abiy het leger terug uit de deelstaat. De milities van de TDF rukten vervolgens op naar het zuiden, tot een paar honderd kilometer van de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba. Onderweg werd de ene na de andere stad ingenomen. De burgeroorlog verplaatste zich daardoor ook naar buurdeelstaten: Amhara en Afar. Het aantal binnenlandse vluchtelingen groeide tot in de miljoenen.

Premier Abiy gaat voor in de strijd

Tot december vorig jaar. Premier Abiy trekt zijn uniform, gaat naar het front, en gaat voor in de strijd. Hij wil het slechte moreel van de Ethiopische soldaten en militieleden zien op te krikken. En zie, de Tigrayese milities worden vrijwel onmiddellijk teruggedrongen. Steden worden razendsnel heroverd. Abiy keert triomfantelijk terug naar Addis Abeba. De ommekeer in de burgeroorlog is bereikt. De TDF trekt zich rap terug in de eigen deelstaat en komt zelfs daar in de problemen.

Die ommekeer in de strijd lijkt alles te maken te hebben met de inzet van bewapende drones. De eerste drones worden in augustus 2021 gesignaleerd, op Facebook. Op foto’s van Abiy die de luchtmachtbasis Semara in de deelstaat Afar inspecteert zijn op de achtergrond drones te zien. Het onderzoekscollectief Bellingcat analyseert de foto’s en bestudeert beelden van de Planet SkySat-satelliet van de luchthaven. Conclusie: het gaat waarschijnlijk om Iraanse Mohajer-6 drones. In oktober veroordelen de Verenigde Staten de levering van drones door Iran aan Ethiopië.

Vanaf de zomer worden satellietbeelden van luchtmachtbases in Ethiopië nauwkeurig in de gaten gehouden. Een van de onderzoekers is Wim Zwijnenburg van het in Nederland gevestigde Pax, een grote vredesorganisatie die burgers in conflictgebieden probeert te beschermen door onder meer het analyseren van oorlogshandelingen in het licht van oorlogsrecht. Zwijnenburg is ook betrokken bij onderzoeken van Bellingcat.

Turkije

“In december komen er ook berichten binnen over Turkse Bayraktar TB2 drones op Ethiopische luchthavens. Met behulp van satellietbeelden zijn we daar naar op zoek gegaan. In het land is het voor media onmogelijk om vast te stellen wat er in deze burgeroorlog precies aan de hand is. Ook sociale media liggen er grotendeels plat, maar via de satelliet kunnen we het een en ander zien”, zegt Zwijnenburg. Ook komen er af en toe foto’s door van raketinslagen, gemaakt met smartphones.

Halverwege december vorig jaar worden vanuit de lucht raketten afgevuurd op de markt van Alamata, in het zuiden van Tigray. Er vallen tientallen doden en vele gewonden. Fragmenten van de afgevuurde raketten worden uiteindelijk gematcht met de Chinese Blue Arrow-7-raket, afgevuurd door een Wing Loong-drone, eveneens van Chinese makelij.

Op 8 januari van dit jaar wordt het vluchtelingenkamp Dedebit in Tigray bestookt, waarbij zeker vijftig doden vallen. Aan de hand van beelden van de inslag en resten van de projectielen constateert Zwijnenburg dat die zijn afgeschoten door drones van Turkse makelij. Diezelfde Bayraktar TB2’s waren op satellietbeelden uit dezelfde periode ook te zien op een nabijgelegen luchtmachtbasis.

Zwijnenburg weet nu zeker dat er drie soorten militaire drones uit drie verschillende landen operationeel zijn in Ethiopië. Het is ook het moment dat de milities uit Tigray hun opmars staken en zich terugtrekken. “De TDF is niet opgewassen tegen deze luchtaanvallen. Ze hebben geen afweergeschut tegen de hoogvliegende drones. Daarnaast rukten de Tigrayers veel te snel op naar het zuiden waardoor hun aanvoerlijnen te lang werden en er een gebrek aan munitie ontstond.”

Ogen in de lucht

De drones fungeren met hun scherpe videobeelden als de ogen in de lucht voor het Ethiopische leger en de luchtmacht. Ethiopië beschikt slechts over 22 Russische gevechtstoestellen, maar met de beelden van de drones kunnen die ineens heel effectief worden ingezet om doelen te bestoken. De drones zelf zijn ook bewapend.

De Chinese Wing Loong-drones hebben een bereik van zo’n 1500 kilometer en er kunnen zware raketten onder worden gehangen. De Turkse TB2 heeft een actieradius van ongeveer 300 kilometer, de Iraanse Mohajer-6 van ten hoogste 200 kilometer. Bij het bespieden van vijandelijk gebied wisselen de drones elkaar af, zodat er continu informatie blijft binnenkomen over bewegingen van de vijand.

Zwijnenburg schat dat Ethiopië maximaal vijftien drones heeft aangeschaft. Dat heeft tussen de vijftig en honderd miljoen dollar gekost. In militaire budgetten gerekend heeft het Afrikaanse land daarmee voor een appel en een ei een groot verschil kunnen maken in de burgeroorlog.

Burgerslachtoffers

Zwijnenburg verwijt China, Turkije maar ook Iran dat ze de drones hebben verkocht zonder onderzoek te doen naar het risico dat de burgerbevolking loopt bij de inzet ervan. “China rechtvaardigt dit soort verkopen met het argument dat het precisiewapens zijn, waardoor er geen onschuldige slachtoffers worden gemaakt. Dat is een bekend excuus, maar het gaat er ook om wie achter de knop zit en de raket afvuurt”, zegt Zwijnenburg. “Uit de voorbeelden van Alamata en Dedebit blijkt dat die precisie niet kon voorkomen dat er veel burgerslachtoffers vielen.”

Het aantal drone-aanvallen in Tigray neemt sinds het begin van dit jaar toe. De Verenigde Naties melden op 14 januari dat er 108 burgerslachtoffers zijn gevallen. De VN roepen de Ethiopische autoriteiten op hun verplichtingen onder internationaal recht na te komen. Dat betekent: geen luchtaanvallen op burgerdoelen. Ook moet het land voorkomen dat bij raketaanvallen met drones op een militaire doelen burgers geraakt worden.

Zwijnenburg verwondert zich over het feit dat de Turkse Bayraktar-drones vrijwel onmiddellijk na de verkoop zijn ingezet. “Normaal gesproken is er een lange training voordat drones met raketten kunnen worden ingezet. Nederlandse dronepiloten krijgen een opleiding van zo'n twee jaar in de Verenigde Staten voordat ze aan de slag kunnen.”

Aan de knoppen

De vraag is dus: wie bedienen die Turkse drones? Zwijnenburg vermoedt dat Turkije onderhoudsploegen heeft meegeleverd voor de drones en de basisstations van waaruit ze worden bediend op hun vluchten in Ethiopië. Hij vreest dan ook dat de Bayraktars niet door Ethiopische, maar door Turkse dronepiloten worden bestuurd. “Als er dan een doelwit in beeld is, zal er wel een Ethiopische militair naast de Turkse piloot zitten die de raket vervolgens met een druk op de knop afvuurt.”

De Chinese Wing Loong-drones met de Blue Arrow-raketten worden geleverd door de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), waarschijnlijk mét personele ondersteuning. Het oliestaatje koopt ze van China en levert ze door aan Ethiopië. De Emiraten hebben in vijf maanden tijd zo’n 119 vrachtvliegtuigen met militair materieel naar Ethiopië gestuurd, zo blijkt uit websites die het luchtverkeer monitoren. Het vermoeden is dat de VAE inmiddels tien Chinese drones met bijbehorende rakketten hebben geleverd.

De inzet van dit soort drones bleek effectief in de Syrische en Jemenitische burgeroorlogen. Hoewel de opstandige Houthi’s in Jemen inmiddels beschikken over luchtafweergeschut om drones neer te halen. Maar de milities uit Tigray staan machteloos, zij hebben geen luchtdoelraketten om vliegtuigen of drones op grote hoogte te raken. “Je ziet dat drones vooral worden gebruikt in obscure conflicten, waarbij het moeilijk is om de gevolgen te controleren door onderzoek te doen”, zegt Zwijnenburg. In Ethiopië worden media en mensenrechtenorganisaties al vijftien maanden uit het oorlogsgebied geweerd. Satellietbeelden zijn noodzakelijk voor organisaties als Bellingcat en Pax om vast te stellen wat het gebruik van drones voor gevolgen heeft voor de burgerbevolking. De Ethiopische regering zegt steevast dat de drones niet worden ingezet tegen burgers, maar dat is inmiddels bewezen onwaar.

Erdogan

De inzet van drones in Ethiopië wordt in militaire kringen wereldwijd met grote aandacht gevolgd. Militaire drones lijken een goedkope oplossing voor totalitaire regimes om complexe interne problemen op te lossen. Met een drone op afstand is het makkelijker politieke tegenstanders uit te schakelen. Turkije zou inmiddels met 25 Afrikaanse landen praten over de verkoop van zijn Bayraktar TB2-drone met raketten. De Turkse president Erdogan schepte in oktober vorig jaar bij een bezoek aan de Turkse dronefabriek openlijk op over zijn rondreis door Afrika waar grote interesse zou zijn voor de aanschaf van de Turkse drones.

Zwijnenburg is bezorgd over deze ontwikkeling. Verdere verspreiding van drones verlaagt de drempel om ze te gebruiken tegen politieke tegenstanders en de burgers die hen steunen. Het is een goedkoop wapen om aan te schaffen en de gebruiker die de raket afvuurt zit ver weg, ergens op de grond.

Lees ook:

Ethiopische premier Abiy trekt zelf naar het front bij herovering steden

Premier Abiy leidt het Ethiopische leger bij de herovering van steden op Tigrayese milities. Met succes, zo lijkt het.

Tigrayese strijders boeken de ene zege na de andere: zullen ze opnieuw een gooi doen naar de macht?

In Ethiopië boeken de Tigrayese strijders nu de ene zege na de andere. Zullen ze opnieuw een gooi doen naar de macht.