ReconstructieAfvalwater
Met Herman Finkers aan hun zijde is het tij gekeerd voor de Twentenaren in de strijd tegen de Nam
De Nederlandse Aardolie Maatschappij (Nam) pompt al tien jaar verontreinigd afvalwater in de Twentse bodem. Bezorgde omwonenden voerden een taaie strijd tegen de Nam, maar lijken nu, met hulp van cabaretier Herman Finkers, aan de winnende hand.
Bij een boer in het Overijsselse buurtschap Holtheme gaan in het voorjaar van 2015 alle alarmbellen af. Een buurman wijst hem op een grote plas water in het akkerland, precies boven een ondergrondse pijpleiding van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (Nam). De boer belt de Nam en binnen een uur staat een medewerker met zijn laarzen in de modder. Nog diezelfde avond legt het bedrijf de oliewinning stil. De transportleiding waarmee ‘afvalwater’ van de aardoliewinning in het Drentse Schoonebeek naar Twente wordt gebracht, blijkt zo lek als een mandje.
Honderden liters chemisch verontreinigd afvalwater zijn weggelekt in de bodem. ‘Productiewater’ heet het, een afvalproduct van de Drentse oliewinning. Sinds 2011 pompt de Nam elke dag miljoenen liters van dit vervuilde water in verschillende lege gasvelden in Twente. Twentenaren kunnen het niet anders zien dan dat er chemicaliën in de bodem worden gedumpt. “Russische roulette”, zeggen ze tegen elkaar.
Na het lek in Holtheme hoort Freddy Mensink (71) voor het eerst van het Twentse afvalwaterdossier, vertelt hij aan de keukentafel in zijn woonplaats Ootmarsum. De Nam wil na de vondst van het lek de gemoederen bedaren. Op een voorlichtingsbijeenkomst in het Twentse Tubbergen staat daarom een glas productiewater op tafel. “Zo vervuild was het niet, zei een onderzoeker. Sterker: hij durfde het afvalwater gerust op te drinken. Grote kolder!, riep een dokter in de zaal.”
Het is de muis tegen de olifant
Een paar weken later begint een jarenlange strijd tegen de Nam om de lozing van chemisch verontreinigd afvalwater in de Twentse bodem te stoppen. Mensink speelt er een belangrijke rol in. “Het is de muis tegen de olifant”, merkt hij droogjes op.
Hij zet zich als omwonende in als voorzitter van het burgercollectief SAT (Stop Afvalwater Twente), een groep van bezorgde Tukkers die lekkages en de gevolgen daarvan vreest voor het milieu en drinkwater. Na zes jaren vruchteloze strijd boekte de stichting vorige maand succes.
Nadat cabaretier Herman Finkers zich vorig jaar voor de tweede keer ging bemoeien met de kwestie, stemde een meerderheid van de Tweede Kamer voor het plan om de injectie van afvalwater tijdelijk te stoppen. De Nam zegt nu binnen drie jaar de injectie van het water te verplaatsen van Twente naar Drenthe, op de plek waar ook de oliewinning plaatsvindt.
Grootste olievelden van West-Europa
Al sinds 2011 loost de Nam het vervuilde afvalwater uit het Drentse Schoonebeek in lege gasvelden in Twente. Om te begrijpen waarom de Nam dit doet, moeten we terug naar de late jaren veertig. In Schoonebeek, dichtbij de Duitse grens, werd toen een groot olieveld ontdekt.
Een goudmijn: het bleek een van de grootste olievelden van West-Europa te zijn. De vondst leidde tot de oprichting van de Nam, door Shell en Esso, die onder die gezamenlijke vlag tot 1996 zo’n 250 miljoen vaten olie wonnen. Iedereen kende het beeld van de jaknikkers in het Drentse landschap.
Midden jaren negentig stopt Nam met de winning als blijkt dat de olie te stroperig is om nog rendabel te winnen. Vanaf 2011 lukt het om met nieuwe technieken de olie met stoom vloeibaar te maken en alsnog uit het olieveld te pompen. Het is een techniek waarbij een grote hoeveelheid water de grond in gaat en samen met de olie weer omhoog komt.
Dat is het afvalwater, waarvan elke dag 3 miljoen liter vrijkomt. Het is verontreinigd met resten olie en chemische stoffen om corrosie in de leiding tegen te gaan. Het water wordt sindsdien geïnjecteerd in leeggepompte gasvelden in Twente op ruim één kilometer diepte.
De Nam past deze methode ook elders toe. Op zee, in Rotterdam, op Ameland en in het Groningse Borgsweer. Daar is overigens nauwelijks protest. “Het gebeurt op zo’n twintig locaties op land”, vertelt Pieter van den Bergen, directeur van Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). “Sinds 1972 is het een veilig alternatief voor lozing op het oppervlaktewater of in zee.” In de oude gas- en olievelden wordt het water geïsoleerd door een natuurlijke zoutlaag.
Het water wordt door een oude gasleiding gepompt
Toch is het injecteren niet zonder risico. Na het lek in het Overijsselse Holtheme bleek de pijp waardoor het water werd getransporteerd, een oude gasleiding, op tal van punten in slechte staat. In 2019 ontstond een scheur in de buitenbuis van een injectieput. Het gat werd veel te laat gemeld. Het is de reden dat de Nam sinds afgelopen zomer onder verscherpt toezicht staat van toezichthouder SodM. Het Openbaar Ministerie onderzoekt de zaak.
Wat zijn de risico’s?
Bij de injectie van afvalwater zijn volgens energie-expert Gerrit Wigger lekkages nagenoeg onontkoombaar. “De leidingen die de Nam gebruikt, zijn gemaakt voor gastransport en dus niet geschikt voor water”, vertelt Wigger, die eerder werkte voor Shell en de Nam.
“Gas is heel droog en heeft daarom geen effect op de binnenkant van de pijp. Maar in water zitten allerlei corrosieve middelen die het leidingwerk aantasten.” De NAM lost dit op door binnenpijpen te plaatsen in deze oude gasleidingen. “Maar op moeilijke plekken lukt dat niet en dan krijg je lekkages,” aldus Wigger.
Lekkages zorgen volgens Wigger voor vervuiling van bodem-, drink- en irrigatiewater. Het afvalwater zorgt daarnaast voor ondergrondse verschuivingen van zand waardoor bodemdaling optreedt met beschadigingen aan woningen tot gevolg.
Op dit moment ligt de lozing opnieuw stil vanwege overschrijdingen van chemische stoffen in het afvalwater, die er overigens van nature in voorkomen. Desondanks is het injecteren ‘volkomen veilig’, stellen zowel toezichthouder SodM als Nam-geoloog Vincent van Engelen. “We brengen het water met olieresidu terug naar waar het vandaan komt in de diepe ondergrond.”
Omwonenden geloven daar niets van en hebben al het vertrouwen in de Nam verloren. Na het lek in 2015 besluiten zij tot oprichting van de stichting. In dat jaar beginnen ook Tweede Kamerleden Liesbeth van Tongeren (GroenLinks) en Agnes Mulder (CDA) zich te roeren. “Per toeval ontdekten we dat injectie van afvalwater in Amerika ook gebeurde en daar leidde tot aardbevingen”, vertelt Mulder. Een motie van haar hand in 2015, om de injectie in de Twentse bodem op te schorten, wordt niet aangenomen.
Een jaar later zwelt de kritiek aan rond een tussentijdse evaluatie, waarin de Nam met onderbouwing van onderzoeksbureau Royal HaskoningDHV stelt dat injectie de minste milieubelasting meebrengt. De provincie Overijssel – die eerder de vergunningen afgaf – doet een verwoede poging om de injectie via de rechter te stoppen.
Herman Finkers brengt een protestlied uit
Dan schrijft cabaretier Herman Finkers in 2017 het protestlied Vot met den pröttel (‘Weg met die troep’) en haalt de injectie het landelijke nieuws. Finkers noemt het ‘Russische roulette’. “Wil je Twente, een van de mooiste natuurgebieden van Nederland, voor eeuwig op een afvalput zetten?”, vraagt de cabaretier zich af.
Hij noemt risico’s als lekkages en scheuren. “De enige reden om het te injecteren is vanwege het geld en dat hoort niet.” Ook vanuit democratisch oogpunt is het volgens Finkers niet in de haak. Hij wijst op gemeenten in het gebied die eensgezind zijn: de injectie moet stoppen. “Maar wij hebben er blijkbaar niks over te zeggen.”
De Twentenaren zien de lozing als een afvaldump. En dat in een gebied dat wel de lasten, maar niet de lusten heeft. De vergelijking met de Groningse aardbevingsproblematiek is snel gemaakt. Om iets terug te doen en ‘een goede buur’ te zijn sponsort de Nam sinds 2010 lokale verenigingen en stichtingen in Twente. De midwinterhoornblazers in Vasse bijvoorbeeld, en een nieuw dorpsplein in Rossum. Inmiddels ontstaat ongemak bij de ontvangers van de sponsorgelden. “Er is een discussie of je dat geld wel moet willen”, weet voorzitter Hugo Mistrate Haarhuis van Dorpsraad Rossum.
Is zuivering van het water de oplossing?
Wat de Nam zou moeten doen is het afvalwater zuiveren, vindt geoloog en milieudeskundige Ko van Huissteden. Het afval wordt er dan uitgehaald en het water geschikt gemaakt voor het produceren van stoom. “Ook dan hou je een vervelend residu afval over, dat je voor een deel kunt injecteren. Maar als er meer gezuiverd wordt dan geïnjecteerd, is dat al stukken beter.” Zuiveren is helaas ook stukken duurder.
Voorstanders wijzen erop dat de Nam in het verleden enkel heeft geprofiteerd van Twente en dat het nu tijd is om geld op te halen. Maar anderen vinden het onethisch om aan de ene kant te strijden tegen de activiteiten rond afvalwater en aan de andere geld ervan te accepteren.
“Wie geld aanneemt van de Nam heeft meer uit te leggen dan wie het niet doet”, stelt de voorzitter. “Er hangt toch een zweem van afkoping omheen.” Directielid Simon Vroemen van de Nam benadrukt: “Het is echt met de goede intenties. Wij verdienen geld en willen wat terugdoen, maar het moet geen smeergeld worden. We vragen er niets voor terug.”
Talkshow en Volkskrant
Terwijl de discussie over de sponsoring oplaait, lijken de kansen voor de tegenstanders van afvalwater gekeerd. Sinds Herman Finkers zich afgelopen zomer opnieuw flink ging roeren, staat de politiek aan hun kant. Finkers kwam in actie nadat een nieuwe motie tegen de injectie van afvalwater het in september niet haalde. Hij vermijdt mediaoptredens liever, maar liet zich voor deze goede zaak interviewen door de Volkskrant, stuurde een open brief naar Kamerleden en belde met de talkshow Op1. Nee, afvalwater is geen doorsnee talkshow-onderwerp, maar dit was een beroemdheid. Finkers: “Het leek ze niet uit te maken waarover ik wat kwam vertellen”.
Daarom lukte ineens wat jarenlang onmogelijk leek. Eind december stemde een Kamermeerderheid wél voor het stilleggen van de injectie tot er duidelijkheid is over alternatieven. Gedacht wordt aan zuivering van het productiewater. Onlangs liet de Nam in antwoord op de maatschappelijke druk weten te willen vertrekken uit Twente. Het bedrijf wil het water straks injecteren op de plek waar ook de oliewinning plaatsvindt: Schoonebeek. Daar is met ontsteltenis gereageerd op het voornemen om de injectie van Twente te verplaatsen naar Drenthe.
Het is het beste om de injectie te doen waar de winning plaatsvindt
Ook de directeur van toezichthouder SodM vraagt zich hardop af of je het nog wel moet willen transporteren naar Twente, al voldoet de Nam aan de vergunningsvoorwaarden. “Als je het risico van transport van afvalwater wilt reduceren dan is het beste om de injectie te doen op de plek waar ook de winning plaatsvindt.” De toezichthouder werkt aan een advies voor de staatssecretaris waarin deze risico’s worden meegenomen.
En hoe het afliep met het lek in de transportbuis bij het Overijsselse Holtheme? De Nam had maanden nodig om de buis te herstellen en de bodem af te graven. De boeren in de buurt hielden er na afloop wel een leuk buurtfeest aan over, geheel betaald door de Nam.
Lees ook:
Nam wil lozing afvalwater verplaatsen van Twente naar Drenthe
De Nam denkt de lozing van afvalwater uit de olie-installatie in Schoonebeek binnen drie jaar te kunnen verplaatsen van Twente naar Drenthe. Veel enthousiasme roept dat nog niet op.
