Of het nu een blauw-gele vlag voor het raam is of een doos gedoneerde kleding, veel mensen willen graag laten zien dat ze de Oekraïners steunen. Waar komt die solidariteit vandaan?
Imagine all the people, livin’ life in peace. Een vreedzame wereld voor alle mensen: Warren Gregory kan het bijna voor zich zien. De vijftiger zit in de zon aan een gracht op de Amsterdamse wallen terwijl John Lennons onsterfelijke hit uit meegebrachte speakers klinkt.
Vandaag is hij om vijf uur ‘s ochtends opgestaan om het bijzondere kunstwerk te maken dat op de stoep tegenover hem staat: een fiets beschilderd in blauw en geel, de kleuren van de Oekraïense vlag. Voorop prijkt een grote pluche zonnebloem. “Ik kwam erachter dat dat de nationale bloem is van Oekraïne”, zegt Gregory. Peinzend neemt hij een trekje van een grote joint. “Deze had ik nog liggen. Hij is niet zo mooi, er zit een groot gat in het midden. Eigenlijk moet ik nog een klein speelgoedraketje hebben, dat zo het hart van de bloem in vliegt.”
Het verplaatsbare protest trekt veel bekijks; om de halve minuut maakt wel een voorbijganger een foto. Waarom was het zo belangrijk voor Gregory om de fiets te beschilderen? Hij heft zijn handen in een machteloos gebaar: “I just had to do something.”
Wie door de binnenstad van Amsterdam loopt, ziet al gauw dat Gregory niet de enige is die zich het lot van de Oekraïners aantrekt. Achter de ramen van zolderkamers, bibliotheken, grachtenpanden en ouderenwoningen is de blauw-gele vlag geplakt, aan balkons, plantenbakken en deurbellen wapperen blauwe en gele ballonnen. Op de Egelantiersgracht heeft een Oekraïens stel alle verdiepingen van een pand versierd, een vrolijk gezicht dat in schril contrast staat met de oorlog die iedere dag gewelddadiger wordt. Uit solidariteit heeft de buurman ook ballonnen opgehangen.
Net zo ver als Benidorm
Waar komt dat grote saamhorigheidsgevoel vandaan? Geske Dijkstra, hoogleraar bestuur en mondiale ontwikkeling aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam is ook enigszins verbaasd. “Er zijn heel veel mensen die zich betrokken voelen. Ik kan me niet herinneren dat ik recentelijk op deze schaal bijvoorbeeld dit soort vlaggenacties heb gezien. Misschien wel voor het laatst tijdens het verzet tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Maar dat land had ook veel banden met Nederland vanwege het koloniale verleden.”
Misschien viel aan de andere kant ook wel te verwachten dat er nu grote steun voor de Oekraïense bevolking zou zijn. “Oekraïne is dichtbij: net zo ver van Nederland als Benidorm, hoorde ik laatst iemand zeggen. Ik heb het opgezocht: dat klopt.”
Vrouwen en kinderen
Het is ongemakkelijk, maar een verklaring zou volgens Dijkstra ook kunnen zijn dat Oekraïners uiterlijk op witte Nederlanders lijken. “Kennelijk speelt het mee dat de mensen er hetzelfde uitzien.” Daar zit onbewust racisme bij, hoe graag mensen ook zouden willen dat het niet zo was. “Het is natuurlijk heel wrang, vooral als je bedenkt dat er op dit moment in bijvoorbeeld Libië ook vluchtelingen en migranten in kampen zitten waar mensen worden vermoord en allerlei vreselijke dingen gebeuren.”
“Op tv zien we veel alleenstaande moeders met kinderen die moeten vluchten terwijl de mannen achter moeten blijven om te vechten”, zegt universitair hoofddocent Theresa Kuhn van de Universiteit van Amsterdam. “Uit onderzoek weten we dat mensen daar meer solidariteit mee voelen dan met alleenstaande jonge mannen. En die kwamen vooral later uit landen als Syrië gevlucht, omdat de tocht over de Middellandse Zee zo gevaarlijk is.”
Strijd tussen David en Goliath
Mensen hebben ook het idee dat het dagelijks leven in Oekraïne weinig verschilt van dat in Nederland, zegt Dijkstra. “Van boodschappen doen in de supermarkt tot de metro naar je werk nemen: dat zijn allemaal herkenbare dingen die mensen hier ook doen. Op de een of andere manier is het beeld dat men dat in andere delen van de wereld héél anders doet.” Als een dagelijks leven dat zo op het jouwe lijkt wreed wordt verstoord, maakt dat heel wat los. “Je kunt je dan ineens voorstellen hoe het zou zijn als het jou zou overkomen. Mensen denken: straks zijn wij aan de beurt.”
“De oorlog in Oekraïne kent een duidelijke agressor die ook een realistisch gevaar voor Nederland kan vormen”, zegt Kuhn. “Er is sprake van een strijd tussen een David en een Goliath, met aan één kant een leider voor wie iedereen bang is, en aan de andere kant de Oekraïense president Volodimir Zelenski. Hij lijkt redelijk en niet vatbaar voor corruptie. Hem steunen is dan ook niet controversieel; in de politiek plaatst ook alleen Forum voor Democratie kanttekeningen bij de steun aan Oekraïne.” Dat was tijdens de oorlog in Syrië, vooral naarmate het conflict vorderde, anders.
Blijvend effect
Rusland als collectieve vijand sterkt Europese landen in een gevoel van eenheid, ziet ze. “Dat zagen we ook al in 2014 tijdens de inname van de Krim. Oekraïne. Ineens worden alle andere conflicten die er waren vergeten. Kijk maar naar Viktor Orbán, de Hongaarse president die in Brussel altijd dwarsligt. Opeens zegt hij: we steunen alle sancties van de EU tegen Poetin. Hij heeft begrepen: het is nu kiezen voor de EU of Rusland.”
Kuhn heeft wel één vraag over de massale solidariteit. “Hoe lang gaat het nog duren? In een crisissituatie zijn mensen vaak erg onder de indruk. De solidariteit met onschuldige slachtoffers komt dan bijna intuïtief.” Maar of dat blijvend is, moet nog blijken. “Zeker in het begin was er in Europa wel degelijk veel empathie met vluchtende Syriërs. Mensen stonden te klappen op de stations als er vluchtelingen uitstapten. Maar destijds hebben we gezien dat de houding jegens die mensen langzaam veranderde.” Kuhn is daarom benieuwd of Nederlanders solidair zullen blijven. “Het is één ding om een vlag op te hangen maar het is een ander ding om te zeggen: laat die mensen maar hier wonen, in een stad waar woningen al moeilijk te vinden zijn.”
Lees ook:
Oekraïners kunnen bijkomen en douchen in een hostel in Amsterdam
In Nederland worden de eerste locaties ingericht om Oekraïense vluchtelingen op te vangen. In het A&O-hostel in Amsterdam is plek voor tachtig Oekraïners.
