Hans Modrow (1928-2023), de laatste premier, vond de DDR zo gek nog niet

Het leven van de jonge Hans Modrow werd, zoals zo veel Duitse jongeren, gevormd door de Tweede Wereldoorlog. De schippersjongen uit Pruisen, wat nu Polen is, kwam aan het eind van de oorlog piepjong in de Volkssturm terecht, een ongetrainde burgermilitie. Op 17-jarige leeftijd kwam hij in gevangenschap van de Sovjets.

In gevangenschap kreeg Modrow een antifascistische heropvoeding. Pas in 1949, het jaar waarin in het oosten van Duitsland de DDR ontstond, mocht hij naar huis. Daar deed hij een opleiding tot mechanicus en ging bij de Vrije Duitse Jeugd (FDJ), de jongerenafdeling van de staatspartij SED. De meeste Oost-Duitse jongeren sloten zich erbij aan. Maar Modrow maakte als overtuigd communist al snel carrière.

Zo belandde hij bij het Zentralkomitee, de hoogste machtskring van de partij. Toch behield Modrow tegelijkertijd wat kritische afstand tot de almachtige SED. Om die reden, en omdat hij volgens sommigen te zachtmoedig was, bestonden er twijfels over hem bij het leiderschap. Aan het begin van de jaren zeventig werd Modrow dan ook als districtssecretaris naar Dresden gestuurd. Daar was hij weg van de macht in Berlijn, maar bleef als een supporter van de glasnost-hervormingen in de Sovjet-Unie symbool staan voor een alternatief geluid.

Hij moest de hereniging in goede banen leiden

Meteen na de val van de muur werd de eeuwige buitenstaander naar het centrum van de macht gekatapulteerd. In die dagen verloren de oude gezichten van de SED hun invloed. Modrow, die bekendstond om zijn bescheiden manier van doen, leek de enige vertegenwoordiger van het oude regime die nog de boel bij elkaar kon houden. Vier dagen na de val van de muur werd hij gekozen tot de laatste DDR-premier, die de hereniging in goede banen moest gaan leiden.

Aanvankelijk legde Modrow de nadruk op de onafhankelijkheid van Oost-Duitsland en wilde het enthousiasme voor de hereniging dempen. “We wilden de DDR niet opgeven”, zei hij later. Toen dat niet houdbaar bleek kwam hij na vier maanden toch met een voorstel. Met dat drie-stappenplan zou het proces over vele jaren worden uitgestreken. Zo moest de economie langzaam hervormen en het nieuwe Duitsland militair neutraal blijven. Ook betoogde hij dat de Navo opgeheven moest worden nu het Warschau Pact uiteen was gevallen.

Maar zijn ideeën sloegen niet aan in het Westen. Daarbij waren ook veel DDR-burgers ongeduldig, zij wilden in die euforische dagen verandering zien. Tijdens de eerste vrije verkiezingen in maart wonnen de Oost-Duitse christendemocraten, de CDU, dan ook. Modrow moest dus na enkele maanden alweer vertrekken. Daarbij raakte hij in rechtszaken verwikkeld vanwege verkiezingsfraude in de DDR. In 1995 werd hij veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf van negen maanden.

De Gorbatsjov van de DDR

Toch is hij ook de geschiedenis in gegaan als “de Gorbatsjov van de DDR”, die zich om DDR-burgers bekommerde. Zo maakte hij het met de Modrow-wet voor burgers mogelijk om het land waarop hun huis stond, dat vaak na de oorlog onteigend was, goedkoop op te kopen. Ook na de val van de muur bleef hij naar eigen zeggen een “voortdurende verantwoordelijkheid voor de voormalige DDR-burgers” voelen.

Van de DDR heeft hij nooit helemaal afstand gedaan. Het was volgens hem “geen paradijs, maar ook geen hel.” “Samenleven, er voor elkaar zijn”, antwoordde hij, toen hem gevraagd werd wat hij miste van die tijd. “Vroeger was het bijvoorbeeld vanzelfsprekend dat een ander je kind van de kleuterklas haalde als je zelf geen tijd had.” In interviews klaagde hij dat de DDR onterecht als een “onrechtvaardige staat” was weggezet.

Modrow bleef tot op hoge leeftijd in de politiek actief. Als adviseur van de partij Die Linke werd hij de stem van oudere partijleden die vast bleven houden aan de oude communistische idealen. Zijn kantoor op de Karl-Marx Allee lag bezaaid met kranten en objecten van zijn reizen, zoals een opgezette krokodil die Fidel Castro hem ooit cadeau had gedaan. Gehard door de politiek en het falen van de DDR was hij uiteindelijk niet. “Ik heb veel plezier in mijn leven gehad”, zei hij.

Hans Modrow werd op 27 januari 1928 geboren in Jasenitz (destijds Pruisen, nu Polen) en overleed op 11 februari 2023 in Berlijn.