‘Groene’ biocentrales eten het Poolse natuurbos op

“Kijk, dit is gemengd bos met een grote soortenrijkdom”, zegt Radosław Ślusarczyk. Eiken, beuken, sparren en lariksen flitsen voorbij als we per e-bike door het woud van Suchedniów snellen. “En dit is wat het gaat worden”, vervolgt hij, terwijl hij remt bij een stapel stammetjes. Hij wijst op een omgeploegd, open veld van ongeveer twee hectare groot. Het bos is veranderd in een zaaibed. Tussen de vorens staan piepjonge dennetjes in slagorde opgesteld. “Het gemengde bos wordt vervangen door monocultuur, waarin je vergeefs naar biodiversiteit zult zoeken.”

Aan de andere kant van de weg loopt het terrein af richting een riviertje. Hier is de ravage vers van de zaag. “Je bent net te laat. Een week geleden stond hier nog een bos van zwarte elzen.” Elzen houden van water, maar in de plassen glimt een regenboog van olie, gelekt uit de zaagmachines. De karakteristieke stronken van moerasbomen staan er nog, met wortels die tot hoog boven de grond groeien. De plaatselijke ecoloog maakt zich geen illusie over wat ervoor in de plaats komt: monocultuur.

Het woud van Suchedniów ligt in hartje Polen. Ruim de helft van de bomen is hier niet door de mens geplant. Voor het Europese onderzoeksprogramma EvolTree diende Polen dit bos in, in plaats van het beroemde oerbos van Białowieża, omdat de soortenrijkdom hier groter is. Het is een van de weinige plekken waar de Poolse lariks bijvoorbeeld nog veel voorkomt.

Ślusarczyk wijst om de haverklap op een imposant exemplaar. Honderd jaar oud…. honderdvijftig jaar oud… Ze zijn geliefd bij houthakkers. De krenten uit de pap halen, noemt de ecoloog het: “Om die ene, oude boom eruit te halen wordt een weg aangelegd, waarvoor heel veel andere bomen moeten wijken. Dit is gewoon roofbouw.”

Zijn dagen zijn geteld

Je hoeft maar iets dieper het bos in te gaan, om te zien wat hij bedoelt. Een oranje stip op de ruwe schors van een eenzame lariks geeft aan dat zijn dagen zijn geteld. Zijn omtrek bedraagt 284 centimeter; te weinig voor een natuurmonument. Maar zelfs bomen die groot genoeg zijn, zijn meestal niet beschermd. Zoals de sprookjesachtige beuk die even verderop staat: ruim vijf-en-een-halve meter in omtrek.

Zo moet Europees bos er ooit hebben uitgezien. Geen uitgewaaierde vrijstaande boom, maar een loodrechte, torenhoge stam die zijn lange leven lang heeft moeten vechten om schaars zonlicht. “Ik kan hem wel aanmelden als natuurmonument, maar de gemeente moet ermee instemmen. En die heeft er geen belang bij”, vertelt Ślusarczyk.

Gemeentes moeten zorgen voor elke boom die een monumentenstatus heeft. Dat kost geld. Omzagen daarentegen brengt geld in het laatje, want gemeentes vangen belasting voor elke gekapte kuub. Woudreuzen brengen extra hoge prijzen op, weet Ślusarczyk, dankzij een speciale veiling voor oude bomen waar vooral meubelproducenten inkopen.

Bossen voor de stook

De energiecrisis heeft de houtkap nog een tandje hoger gezet. Met forse EU-subsidies worden biomassa-installaties gebouwd die Europa onafhankelijker maken van geïmporteerde olie en gas. Maar volgens ecologen is biomassa geen groene energie. “Hout dat geen afvalhout is, maar toch wordt verbrand, vergroot de CO₂-uitstoot sterk”, zegt Augustyn Mikos, milieu-activist van de vereniging ‘Atelier voor Alle Wezens’. Hij is co-auteur van een recent rapport met de veelzeggende titel: Bossen voor de stook; de ware prijs van biomassa.

Een paar citaten uit het rapport vertellen het verhaal: “In vijftien jaar tijd (van 2004 tot 2019) is de hoeveelheid gewonnen hout in de EU-lidstaten met bijna een kwart toegenomen.” In Polen groeide in deze periode de hoeveelheid biomassa bijna 140 keer, tot bijna vijf miljoen kuub per jaar. Een deel hiervan wordt aangevoerd uit Wit-Rusland, waar het toezicht op de bosbouw gering is.

Een groot deel verdwijnt in de grootste biomassa-oven in Europa, eigendom van een Pools staatsbedrijf. “Biomassa afkomstig uit bossen binnen en buiten Europa, levert nu ongeveer 36 procent van de hernieuwbare energie in de EU-lidstaten”, aldus het rapport.

Vorige maand documenteerde The New York Times in samenwerking met Roemeense ecologen hoe een hele berg in de Karpaten werd ontbost en het hout verdween in een pellet-fabriek. “In Polen kun je niet aantonen dat een concrete boom in een oven verdwijnt, omdat hout eerst naar tussenhandelaren gaat. Die vertellen ons niet aan wie zij wat doorverkopen”, betreurt Mikos.

Jong bos houdt minder CO₂ vast

Maar dat ook in Polen steeds meer bomen worden verbrand staat volgens hem buiten kijf. “In Polen is de absorptie van CO₂ de afgelopen paar jaar sterk gedaald”, aldus Mikos. “Jong bos houdt nu eenmaal minder CO₂ vast dan oud bos.” Het Poolse bureau voor de statistiek, NIK, kwam afgelopen maand tot een soortgelijke conclusie: steeds meer stroom wordt opgewekt met biomassa.

Niet alleen met zaagafval, zo blijkt. Op een modderig veldje bij het dorp Samsonów liggen twee stapels vers gevelde stammen. Een met kaarsrechte bomen, elk met een nummer, geschikt als timmerhout. Daarnaast de kromme en holle kneuzen, voorbestemd te eindigen als papier of as. Ślusarczyk gaat op een imposante stronk zitten. Even tellen levert zo’n honderdveertig jaarringen op. “Ooit heeft een dier waarschijnlijk de top eruit geknaagd en is de boom als een vork verder gegroeid. Daardoor is hij waardeloos voor de industrie. Anderhalve eeuw oud, maar hij mag zo de oven in”, concludeert hij bitter.

Navraag bij de lokale houtvesters bevestigt dit: “Kromhout is niet geschikt voor de bouw”, zegt Piotr Kasprzak. “Ouderdom speelt daarbij geen rol.” Hij is onderdirecteur bosbouw op het hoofdkwartier van de regionale directie voor Staatsbossen in Radom die ook het woud van Suchedniów beheert. Zeshonderd bomen met monumentenstatus telt de regionale directie en duizenden soortgelijke bomen zonder. “Maar dat betekent niet dat ze zomaar worden gekapt”, benadrukt Kasprzak. Samen met Jacek Koba, specialist natuurbeheer, pareert hij de aantijgingen van ecologen.

Het bosareaal groeit

De houtkap in de staatsbossen is tussen 2005 en 2018 inderdaad fors toegenomen: van 28,2 miljoen kuub tot 43,3 miljoen kuub per jaar. Maar Kasprzak ontkent dat hierdoor bos verdwijnt: “Over de hele linie groeit het bosareaal in Polen.” De statistieken van Staatsbosbeheer geven Staatsbosbeheer gelijk: het totale oppervlakte bos groeide tussen 2000 en 2018 met 300.000 hectare, tot 9,2 miljoen hectare. Ongeveer 450.000 voetbalvelden extra bomen dus.

De Staatsbossen moeten niet alleen rekening houden met ecologische waarden, maar ook met recreatie en met de economie, benadrukt Kasprzak. “Zonder hout staat een deel van de industrie stil. Polen is bijvoorbeeld een belangrijke producent van meubels.” Het grootste deel van het bos is er om op een zeker moment gekapt te worden, maar het wordt keurig hersteld, vult boswachter Koba aan: “Al het bos dat wordt omgezaagd, moet binnen vijf jaar weer worden aangeplant. Dat schrijft de wet voor.” De Poolse staatsbossen planten naar eigen zeggen jaarlijks een half miljard jonge boompjes.

Maar bevestigt dat niet het verwijt van de ecologen dat het bos steeds jonger wordt, waardoor de hoeveelheid geabsorbeerde CO₂ en de biodiversiteit afnemen? “Op grond van welke gegevens beweren ze dat?”, kaatst Kasprzak de bal terug. “Volgens ons neemt de biodiversiteit juist toe. Wij hebben statistische gegevens die dat laten zien.” Op de brede conferentietafel ligt een tiental glimmende boekwerken vol tabellen en kaarten die deze these kracht bijzetten.

Het is een ongelijk spelletje welles-nietes. De staatsbossen zijn rijk; het natuurbeheer is arm. Maar toch winnen de ecologen soms. Eind september verbood de rechter houtkap in het oerbos van Białowieża, omdat dit onderdeel uitmaakt van de beschermde Europese Natura 2000-gebieden. “Om dat ook hier voor elkaar te krijgen, moeten we een paar jaar systematisch onderzoek doen om gegevens te verzamelen”, zegt Radosław bij het verlaten van het woud van Suchedniów. “Maar dat kost geld en dat hebben we niet.”

Lees ook:

Polen gaat weer kappen in het oerbos

Polen wil de houtkap in een oerbos hervatten. De plannen zijn omstreden. Het Europees Hof van Justitie verklaarde de kap in 2018 nog illegaal.