Seksediversiteit
Eerlijk samen sporten (m/v/x): hoe regel je dat in vredesnaam?
Hoe moet de sportwereld die voornamelijk is ingedeeld in mannen- en vrouwencategorieën reageren op genderfluïde ontwikkelingen in de samenleving? NOC-NSF presenteert vandaag een nieuwe richtlijn over ‘seksediverse personen’.
De mensheid is aan het veranderen, stelt sportfilosofe Sandra Meeuwsen. “Er groeit nu een generatie jongeren op die anders nadenkt over sekse en gender, en die daar vrijer in wil bewegen. Onze samenleving zal meer en meer genderfluïde worden.” Ook de sportwereld heeft dat onder ogen te zien. Juist de sport. “Alle uitdagingen en dilemma’s komen nergens zo extreem samen als in de sport.”
Op het veld, binnen de lijnen, geldt het recht van de sterkste. Zeker in wedstrijdverband is sport, of er nu op amateurniveau wordt gestreden of aan de internationale top, een krachtmeting waarbij de fysieke gesteldheid een belangrijke factor is. “In de sport word je altijd beoordeeld op dat lichaam”, verklaart Meeuwsen, “op hoe dat eruitziet en op wat het presteert”. Bovendien is de indeling binair, met gescheiden mannen- en vrouwencompetities.
Hoe moet de sportwereld, waar de strijd om medailles bestaat bij de gratie van onderlinge vergelijkingen, omgaan met de nieuwe realiteit die zich voorzichtig doch duidelijk aandient? Nu nog in kleine aantallen, maar doet dat ertoe? “Er is een categorie sportbestuurders die de ontwikkeling ontkent en eigenlijk tegen mensen zegt die in transitie gaan of non-binair zijn: ‘voor jullie houdt het in de sport op’. Dat staat haaks op de belofte van inclusie, wat een olympische waarde is.”
Voedingsbodem voor grensoverschrijdend gedrag
Vandaag komt de Nederlandse sportkoepel NOC-NSF met een nieuwe handreiking ‘gender- en seksediverse personen’ voor de aangesloten bonden. Het Erasmus Center for Sport Integrity & Transition, waarvan Meeuwsen directeur is, heeft daarvoor een zogeheten onderzoeksoverzicht gemaakt. “In eerste instantie dacht ik: oké, wat heeft dit met integriteit te maken? Nou, alles. Want op het moment dat je inclusie niet veilig weet te organiseren, is het een voedingsbodem voor grensoverschrijdend gedrag. De categorie lhbti-plus wordt nu al gediscrimineerd.”
De discussie verengt zich vaak tot de vraag of het eerlijk is als vrouwen met een hogere testosteronwaarde meedoen. Meeuwsen wijst op de verschillen die er sowieso zijn tussen deelnemers aan een wedstrijd. Kijk naar atlete Femke Bol. Zij heeft een rank lichaam met lange benen, wat een voordeel is voor een hordenloopster.
“De verschillen tussen mensen maken sport leuk en spannend. Als iedereen gelijk zou zijn, krijgen we Formule 1-achtige taferelen. Kortom: er wordt met twee maten gemeten. Daar waar gendercategorieën afwijken van de norm, gaan we opeens veel strenger kijken naar fair play en gelijkheid dan we bij andere variabelen als lengte en gewicht doen.”
Hormoonremmers slikken
Topatlete Caster Semenya is uitgegroeid tot het internationale gezicht van de sportieve worsteling met geslachtsgrenzen. De Zuid-Afrikaanse olympisch kampioene van 2016 mocht vijf jaar later in Tokio haar titel op de 800 meter niet verdedigen. De mondiale atletiekfederatie World Athletics besliste in 2018 dat vrouwen met een van nature hoger testosterongehalte op de middellange afstanden alleen mogen meedoen als ze hormoonremmers slikken – anders zouden ze een oneerlijk voordeel genieten.
Semenya vindt op haar beurt die regelgeving oneerlijk. “Bij de mannen categoriseren ze niets. Daar zeggen ze niet: die man heeft de hoogste testosteronwaarde, of de langste benen dan wel sterkste spieren. Nee, ze bejubelen hem gewoon: ‘Hij is een fenomeen, de grootste die we ooit hebben gezien’. Ze zeggen dat de regels er zijn om vrouwen te beschermen. Maar we zijn allemaal vrouwen. We verschillen alleen van elkaar.”
De drievoudig wereldkampioene is geboren als intersekse persoon met zowel vrouwelijke als mannelijke kenmerken. Ze voelt zich vrouw. Volgens de medische terminologie lijdt ze aan DSD, dat staat voor Difference of Sexual Development. Haar positie in de sport raakt aan die van transgendervrouwen, van wie de Nieuw-Zeelandse gewichthefster Laurel Hubbard de bekendste is. Zij was twee jaar geleden in Tokio de eerste transvrouw op de Spelen. Een medaille won ze niet.
Testosteronlimiet uitbreiden
In de topsport wordt het de Semenya’s en Hubbards eerder moeilijker dan makkelijker gemaakt. Vorige maand kondigde World Athletics aangescherpte regels aan voor deelname van transgenders aan vrouwenwedstrijden. Bij de nationale atletiekbonden ligt nu het voorstel om de maximumwaarde van testosteron nog verder omlaag te brengen en de testosteronlimiet uit te breiden naar alle onderdelen, niet alleen de loopafstanden van 400 meter tot en met de Engelse mijl.
Andere sporten, zoals rugby, verbieden de deelname van transvrouwen op internationaal topniveau. Van zwembond Fina mogen alleen geboren jongens die voor de puberteit hun transitie naar meisje hebben afgerond bij de vrouwen meedoen.
Meeuwsen en haar collega’s van de Erasmus Universiteit hebben in opdracht van NOC-NSF een onderzoeksoverzicht gemaakt. “Er zijn zoveel meningen, conclusies, waarden en zelfs ideologieën die op dit thema met elkaar botsen, dat we hebben gezegd: laten we eerst kijken wat er wetenschappelijk gevalideerd bekend is.”
Het maakt uit hoe je het meet
“Dan blijkt bijvoorbeeld dat het hormoon testosteron helemaal geen goede maatstaf is om een demarcatielijn te trekken tussen de geslachten, of om het prestatievermogen te voorspellen. Ook cisvrouwen – geboren als vrouw en tevreden met dat geslacht – hebben niet allemaal hetzelfde testosteronniveau. Bovendien schommelt bij ieder individu deze hormoonspiegel door de dag en maakt het uit hoe je het meet, via het bloed of op een andere manier.
“Dus nog los van de psychosociale component dat het beschamend is om iedere keer middels een test te moeten bewijzen dat je vrouw genoeg bent om mee te mogen doen, is het helemaal niet makkelijk om een eenduidige waarde aan te wijzen die de grens aangeeft tussen een vrouw en een man.”
Wat dan? Meeuwsen denkt dat er uiteindelijk een nieuwe organisatiestructuur in de sport nodig is. “We moeten terug naar de tekentafel en heroverwegen of de binaire indeling met mannen en vrouwen nog wel te handhaven is. Misschien is een spectrum beter, waarbij gekeken wordt naar lengte, botdikte en spierkracht – om toch iets van een eerlijk speelveld te creëren. Denk aan de krachtsporten. Dan zouden we dus gemengde categorieën krijgen.” Van de suggestie die her en der klinkt om voor niet-cisvrouwen een open categorie te beginnen, gruwelt de filosofe. “Dat is de vrouw met de baard op de kermis. Een recept voor discriminatie of erger.”
Sportbonden vinden het een moeilijk thema
Het is een beladen debat, dat veel emoties oproept. “Je kijkt als het ware in de spiegel. Wat voor vrouw of man ben ik? Onze vooroordelen komen tevoorschijn. Daarom hebben we allemaal een mening over gender.” Toch ziet Meeuwsen, die ook een samenwerkingsproject binnen de Europese Unie aanjaagt, dat de stemming per land verschilt. “Hoe zuidelijker en oostelijker, hoe moeilijker dit onderwerp ligt. In Nederland zie ik een nieuwsgieriger grondhouding, maar ook hier vinden sportbonden het een moeilijk thema. Wat doen we met de kleedkamers? En de sociale veiligheid?
“Feit is: het is een maatschappelijke ontwikkeling die de sport niet kan tegenhouden. Dan gaan we een generatie talenten verliezen. Om tot een oplossing te komen, is het denk ik belangrijk om vragen te stellen die voorbijgaan aan de aanname dat eerlijkheid en inclusie niet samen kunnen gaan. Vraag in plaats daarvan: hóe kunnen die waardes samengaan? Sport heeft altijd gestreefd naar inclusie, dus waarom zou je dat nu opofferen?”
Laat NOC-NSF ook op topsportniveau duidelijk stelling nemen
Agnes Elling, onderzoeker van het Mulier Instituut, is vooral benieuwd naar de topsport-paragraaf in de nieuwe genderrichtlijn van NOC-NSF. In de oude versie, uit januari 2021, werd op amateurniveau al duidelijk stelling ingenomen: help iemand die de overstap wil maken naar de andere geslachtscategorie zoveel als mogelijk, met bijvoorbeeld dispensatieregelingen en een veilige kleedkamerruimte. Met andere woorden: de sporter moet leidend zijn, de sport volgend.
“Dat is een belangrijk uitgangspunt, maar op het internationale niveau ligt het grootste probleem. Daar zou Nederland zich duidelijker over moeten uitspreken.” Twee jaar geleden volstond de sportkoepel als het om topsport ging met de uitleg welke internationale sportorganisatie wanneer de regels bepaalt. Een waardeoordeel over de inhoud van die regels ontbrak. “In de tussentijd zijn er in atletiek, zwemmen en rugby strengere richtlijnen gekomen die in de praktijk de uitsluiting van transvrouwen betekenen. Daar hoor je NOC-NSF nauwelijks over.”
De geadviseerde regenboogvlag bij de lokale sportvereniging is mooi, maar volgens Elling is inclusie in de sport en het gevoel van acceptatie het meest gebaat bij een duidelijk standpunt van NOC-NSF en de bonden. “Laat hen duidelijk uitdragen: wij vinden de internationale ontwikkelingen geen goede. Dat signaal zou zo belangrijk zijn voor genderdiverse personen in Nederland.”
Elling vermoedt ook dat het non-binaire vraagstuk in de nieuwe handreiking komt; dat heeft de discussie nog ingewikkelder gemaakt. Eerst was het vooral de vraag wanneer een transgender persoon bij de vrouwen of bij de mannen mee mag doen. Nu is er een groep die in geen van beide hokjes wil.
“Er zijn al pogingen om de sport iets te de-genderen. Denk aan de mixed-estafettes en de non-binaire categorie bij de marathons van Londen en Boston. Maar geslachtscategorieën vormen natuurlijk geen onlogische indeling in de sport. Wat een goed alternatief is? Daar weten we nog geen antwoord op.”
Lees ook:
Hij of zij? Zo duidelijk is de realiteit op het sportveld niet meer
Transgenders confronteren de topsport met ethische dilemma’s. ‘We gaan toe naar een non-binaire samenleving. Ondertussen blijft de sport zeggen: we willen in je broekje kunnen kijken en dan beslissen of je mag meedoen.’
