Een pacifistische politicus die tot het eind bleef actievoeren tegen oorlog

Lübbecke, het dorp in Westfalen waar Antje Vollmer opgroeide, was op één bominslag na redelijk intact gebleven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toch merkte ze als kind de schade op die deze periode achter had gelaten bij de dorpelingen. Zoals bij de Silezische schoonmaakster die Vollmer vertelde over het oorlogsgeweld dat zij in haar geboorteplaats meemaakte. “Ik ervoer de mensen als zeer getraumatiseerd, zoals wij dat nu noemen”, zei Vollmer later.

Als tiener vroeg ze zich af waarom het verzet tegen Hitler had gefaald. “Dat was mijn eerste grote politieke thema, dat mij daarna mijn hele leven bleef vergezellen”, zei Vollmer. Ze raakte zo onder de indruk van de Duitse theoloog en verzetsheld Dietrich Bonhoeffer, dat ze theologie ging studeren. “Een domineedochter was ik niet, mijn gezin was niet religieus”, zei ze. “Maar de onderwerpen die de kerk behandelde gaf mijn nieuwsgierigheid, mijn zoeken, een richting.”

Ook andere jongeren waren in die tijd op zoek naar antwoorden op grote levensvragen. “We lazen veel Franse literatuur, bleven nachtenlang op met goedkope Italiaanse wijn en terwijl we kettingrookten hadden we verhitte argumenten”, vertelde ze over haar tijd als student. Ze studeerde op 25-jarige leeftijd af in Berlijn, ten tijde van de studentenbeweging van ’68. “Ik was in een extreem politieke omgeving terechtgekomen.”

Politicus worden was nooit haar droom

Naast haar werk voor evangelische organisaties, raakte ze in Berlijn ook betrokken bij linkse groepen als de ‘liga tegen het imperialisme’. Haar anti-kapitalistische houding voelde heel persoonlijk. Haar ouders hadden een textielwinkel gehad, ‘met een prachtige ouderwetse inrichting’, die niet op kon boksen tegen de warenhuizen die klanten wegtrokken. Vollmer ging zich inzetten voor het Bauernblatt, een vereniging voor jongeren die tegen de industrialisering van de landbouw waren.

Politicus worden was nooit haar droom. Toch kwam Vollmer als vanzelf terecht bij de splinternieuwe partij Die Grünen, opgericht in 1980. Het was een echte oppositiepartij: tegen kernenergie en tegen oorlog. De jonge idealisten van de Groenen hadden genoeg van de oude, conservatieve mannen die de Bondsdag domineerden. Vollmer klom snel op in de jonge partij en kwam in 1984 in het volledig vrouwelijke partijbestuur, een trio dat nog altijd door Groenen-politici als ‘legendarisch’ wordt omschreven.

Maar in de loop van de jaren 80 ging de partij steeds meer gebukt onder een machtsstrijd tussen de ‘Fundis’ en de ‘Realos’. De Fundis wilden voorkomen dat de partij in een regeerpositie terechtkwam, om een oppositiepartij te blijven. Vollmer viel in die tijd op als een getalenteerde bemiddelaar tussen de twee kampen. Ook met terreurgroep Rote Armee Fraktion opende ze de dialoog, in een poging het geweld te stoppen. De formule voor haar pacifistische idealen: “Begrijp de motieven achter elke menselijke handeling”.

Vice-voorzitter van de Bondsdag

Na de Duitse hereniging in 1990 haalde haar partij de kiesdrempel niet en ging Vollmer tijdelijk aan de slag als journalist. Vier jaar later keerde ze terug in de politiek voor een rol die haar op het lijf geschreven was: vicevoorzitter van de Bondsdag. Dat zou ze elf jaar lang blijven doen. In die functie leverde ze onder anderen een grote bijdrage aan de toenadering tussen Tsjechië en Duitsland en de dialoog tussen China en de dalai lama.

Maar ondertussen kreeg ze steeds meer moeite met de richting die haar partij opging. In 1998 regeerde de Groenen voor het eerst en ging de Groenen-buitenlandminister Joschka Fischer meteen recht tegen de pacifistische principes van Vollmer in door Navo-deelname in Kosovo. In 2005 vertrok Vollmer uit de politiek, woedend over de Duitse militaire inzet in Afghanistan. Ze was teleurgesteld dat het haar partij niet was gelukt de weg vrij te maken voor ‘een nieuwe, rechtvaardigere wereld’.

Toch bleef ze tot het eind van haar leven actievoeren tegen oorlog. Recentelijk sloot ze zich nog aan bij de controversiële vredesbeweging van de linkse politicus Sahra Wagenknecht, die Duitse wapenleveringen aan Oekraïne wil stoppen. Verzwakt door haar ziekte, leek Vollmer weer haar oude krachtige zelf als ze bij een demonstratie riep: “Ik sta voor alles wat zich verzet tegen deze oorlogswaanzin. Zolang ik kan, doe ik mee!”