De onafhankelijke Russische nieuwszender TV Dozjd zendt sinds kort uit vanuit Amsterdam. De jonge redacteuren zetten hun uitzendingen door, maar de oorlog heeft hen ouder gemaakt.
Presentatrice Polina Milushkova kan het niet laten terug te kijken, af en toe. Dan scrolt ze langs de analoge foto’s op haar beeldscherm, gemaakt met een wegwerpcamera. Een huisfeestje, met lachende gezichten, scheve selfies. “Dit was mijn afscheidsfeestje”, zegt ze. Het woord heimwee neemt ze niet in de mond – maar hier in Amsterdam voelt het wel heel ver weg, dat feestje met haar vrienden.
Milushkova is presentator voor het Russische tv-station TV Dozjd, of ook wel TV Rain, een onafhankelijke nieuwszender van met name jonge Moskovieten. De oorlog maakte Rusland te gevaarlijk voor de kritische journalisten, onder wie de 29-jarige presentator. Tot november 2022 verbleef ze nog in Rusland, maar sinds kort woont ze – via een kleine omweg naar Zweden – in Amsterdam-West.
Bijna al Milushkova’s collega’s zwierven het afgelopen jaar wat onbestemd rond: in Azerbeidzjan, Israël, Turkije en Letland. Deze zomer vond de zender met hulp van de media-ondernemer Derk Sauer een plekje in het Amsterdamse Init-gebouw. De studio zit precies aan de overkant van de Trouw-redactie.
Milushkova noemt het lastig, de landing in Nederland. “Ik kan erover praten, maar het is een zware tijd voor mij. Ik probeer een huis en een nieuw leven op te bouwen, maar ik heb er niet genoeg tijd voor, want ik moet ook werken.” En dan ál die documenten, die op orde moeten zijn: vergunningen en contracten voor het appartement, water, gas en elektriciteit. “Amsterdam is een fijne stad”, zegt ze. “En iedereen helpt ons. Maar het is wennen.”
Alles anders
De oorlog veranderde alles voor TV Dozjd. Miluskhova zat in een taxi toen de oorlog begon, op weg naar de avonduitzending van 24 februari. “Mijn hoofdredacteur Tikhon Dzyadko belde me en zei: ‘je moet in de uitzending, nú’”, vertelt ze in de Amsterdamse studio. “Ik racete naar de zender en we begonnen aan een uitzending die uiteindelijk dag en nacht zou doorgaan.”
De eerste week na de invasie blijft de zender in de lucht, maar dan gaat de website op zwart. Diezelfde dag neemt het Russische parlement een wet aan die nepnieuws over de oorlog verbiedt. “Ik wist toen direct dat ik moest vertrekken”, zegt presentator Mikhail Fishman daarover, vanachter zijn ronde, karakteristieke bril. Hij is niet alleen: bijna alle medewerkers vertrekken de dagen erna naar het buitenland, zonder duidelijk doel of plan.
De laatste uren zendt Dozjd op herhaling Het Zwanenmeer van Tsjaikovski uit: een verwijzing naar de ondergang van de Sovjet-Unie – toen het einde van het sovjettijdperk met tanks werd bevochten, wisten medewerkers van de sovjettelevisie niet of ze dat mochten uitzenden. Dus lieten ze beelden van Het Zwanenmeer urenlang afspelen. TV Dozjd koos voor hetzelfde symbolische einde.
Verhuizing naar Letland
Lang is de toekomst van Dozjd onbestemd, tot het in juni naar Letland verhuist, op uitnodiging van de overheid. Een succes is dat niet: volgens de zender bemoeit de Letse overheid zich te veel met de inhoud.
In december gaat het echt fout. TV Dozjd toont een kaart waarop de geannexeerde Krim als geografisch deel van Rusland te zien is. Niet veel later spreekt een presentator de hoop uit om Russische troepen in Oekraïne te helpen, “bijvoorbeeld met apparatuur of elementaire basisvoorzieningen aan het front”. Het wekte de suggestie dat TV Dozjd té veel aan de kant van de Russische regering zou staan. Ondanks dat de betreffende presentator ontslagen werd, trok Letland op 6 december de licentie in.
Het is een pijnlijk hoofdstuk in een toch al zeer moeilijk jaar. “Je mag met ons praten”, mailt presentatrice Milushkova eerder op het verzoek van Trouw om een profiel te schetsen over TV Dozjd. “Maar we willen niet te veel praten over de Letland-crisis.” Het ligt nog steeds gevoelig.
Almere
Nadat de zender is weggestuurd uit Letland, strijken steeds meer Dozjd-medewerkers neer in Amsterdam. Of in een strak nieuwbouwhuis in Almere Poort, in het geval van presentator Mikhail Kozyrev, die vanwege zijn meereizende dochters en vrouw Nastia Popova, ook journalist, zocht naar een grotere woonruimte.
Mikhail Koyzrev is een oude rocker met een opvallende bril, die het gezellig wil maken in zijn rijtjeshuis in de Vinex-wijk. “Hoe laat kom je aan?”, appt de Rus een half uur eerder. Voor de appelflappen van de bakker aan de overkant, blijkt later. “Ik wilde zorgen dat ze vers zijn.”
De rondleiding in zijn woning geeft hij met plezier, maar ook verontschuldigend. De muren zijn nog wit, op wat tekeningen van zijn dochters na − in hun favoriete Japanse anime-stijl. De straat is rustig voor wie Moskou-centrum gewend is.
Kozyrev is een bekendheid in Rusland. Op zijn Facebookpagina heeft hij 146.000 volgers. Twee keer per week week presenteert de Rus het programma Kozyrev Online, in de Amsterdamse kantoorruimte die is omgebouwd tot verrassend goed functionerende studio.
In zijn show bespreekt Kozyrev vragen met inbellende kijkers, uit Rusland en uit Oekraïne. Vragen als: ‘Roddels over een tweede mobilisatie: wat zou jij doen?’ en ‘Hoe overtuigen we Russen van de aanval in Dnipro?’. Nooit is de oorlog ver weg bij Kozyrev Online.
Soms begint de presentator zijn show met een showbizzy ‘Welkom allemaal!’. Soms, op dagen dat het zwaarder voelt, start hij met een gedicht, dat hij gedragen voorleest: ‘Links is een hoog gebouw / Rechts is een hoog gebouw / In het midden is rook / Een brok in je keel / Het is eng om te bellen / Maar je moet de jouwen bellen.’ 325 is de titel van het gedicht van Alya Khaitlina, naar het aantal dagen dat de oorlog al bezig is.
Levenslustige lifestyle-zender
Als TV Dozjd in 2008 begint, is de zender helemaal niet zo’n onafhankelijke nieuwszender met politieke vraagstukken. Dozjd start als rommelig lifestylekanaal, opgebouwd door de Moskouse socialite Natasha Sindeeva, die vol levenslust de tango danst. Haar droom: een tv-imperium, minder saai dan de Russische staatstelevisie. TV Dozjd, of Rain, moet het heten, in knalroze letters. De ondertitel luidde: ‘The Optimistic Channel’.
“Elke weg was een nieuw avontuur voor Natasha”, vertelt regisseur Vera Krichevskaya in de in 2021 uitgebrachte documentaire F@ck this Job, waarin ze de opkomst van de zender volgt. “En elk avontuur was een excuus voor weer een feestje.” Ter promotie van de gloednieuwe zender danste Sindeeva op het dak van een Moskous flatgebouw onder kunstmatige regen. “Zomerregen is geweldig”, scandeert ze, met haar handen in de lucht. “Regen is avontuur.”
Pas later, als verslaggevers van de zender als enigen verslag doen van oppositiedemonstraties, die op de Russische staatstelevisie óók niet te zien zijn, krijgt de zender een kritischere insteek. Na de verkiezing van president Poetin in 2012, die niet zit te wachten op kritische media, kiest Dozjd definitief voor een politieke koers. Saai wordt het nooit.
“In Moskou was Dozjd de zender voor jonge liberale journalisten, het was the place to be”, vertelt Derk Sauer. “Een typische manager was Natasha Sindeeva niet, maar ze droeg de zender met een warme persoonlijkheid, ze is expressief en emotioneel. Onder haar leiding was het één bonte familie.”
Anders in Amsterdam
Wie in 2023 de Amsterdamse redactie van Dozjd bezoekt, ziet een andere zender dan die Sindeeva in 2008 al dansend in de regen aanprees. De 25 redacteuren, presentatoren, producenten en technici van de zender in het Amsterdamse mediagebouw zijn nog steeds jong en hip, dragen beanies, sneakers en sweaters. Maar iedereen is hier om het verhaal over Rusland te vertellen, om steun te geven aan de tienduizenden Russen die op YouTube kijken en reageren. Hun verblijfsvergunning is op basis van een werkvisum. Ze mogen hier blijven als journalist, niet als vluchteling, zolang ze werken voor TV Dozjd.
Af en toe geven medewerkers hun collega een bemoedigende knuffel, als een uitzending goed is gegaan, of voorafgaand aan een vergadering. Een klein grapje, hier en daar.
Maar het grenzeloze optimisme van 2008, dat is verdwenen. De oorlog heeft TV Dozjd ouder gemaakt. “De mensen hebben maanden in onzekerheid verkeerd: hoe nu verder?”, vertelt Sauer. “Is er überhaupt een toekomst? Er zijn diverse journalisten weggegaan die dachten: dit wordt niks meer, we gaan wat anders doen. Het heeft z’n sporen achtergelaten, op de redactie.”
De zender is veranderd door de oorlog, ziet hij, nu live-uitzendingen niet meer kunnen. “De verslaggevers gingen met een rugzakje de straat op, voor demonstraties, persconferenties of evenementen”, vervolgt hij. “Dat hele format is door de oorlog weggevallen. Het heeft weinig zin om met een cameraatje door Amsterdam te lopen.”
Woede en pijn
“De sfeer is donkerder dan een paar maanden geleden”, vertelt ook presentator Mikhail Fishman. Hij kwam in augustus 2022 als een van de eerste redacteuren naar Nederland.
Fishman heeft de Amsterdamse studio zien groeien, maar ook worstelen. “Het is oorlog en het duurt al bijna een jaar. Het is duidelijk dat het allemaal langer gaat duren − er is geen einde in zicht. Dat brengt emoties, meer woede en pijn. En dat is zo begrijpelijk. Dat verandert de sfeer, ik voel het ook in mezelf.”
Ondanks de worstelingen groeit het Russische mediacollectief in Amsterdam − niet alleen met redacteuren van Dozjd, maar van andere Russische media. Deze week nog arriveerden acht redacteuren van de onafhankelijke nieuwssite Meduza.
Zo’n samenwerking moet de journalisten het gemeenschapsgevoel teruggeven, hoopt Sauer. “Iedereen hier is zijn ankers kwijt, is op zoek naar hoe het leven verder moet. Het is belangrijk dat mensen weer contact met elkaar hebben, dat mensen begrijpen dat ze niet alleen zijn.”
In Moskou concurreerden de kanalen om dezelfde advertentiegelden, dezelfde abonnees. “Maar nu hebben we een gezamenlijk doel”, zegt Sauer. “Hoe krijgen we Poetin zo snel mogelijk weg? Dus is het de tijd om samen te werken.”
Nog niet weg
Ze blijven nog wel even hier, dat gevoel delen de meeste redacteuren - het is de moeite waard om hier wat op te bouwen en te investeren, want de oorlog is nog niet voorbij.
“Het voelt alsof ik in Amsterdam ben waar ik moet zijn”, zegt ook Fishman. “Ik was aan het twijfelen om naar Nederland te komen − toen de oorlog begon en we moesten rennen, wist ik het niet zo goed. Maar dit voelt als de goede stap. Het nieuws brengen over deze Russische oorlog, is mijn wapen. Ik voel me goed, want ik doe wat ik moet doen. Ik ben op de juiste plek.”
Ook Kozyrev plant voorlopig in Amsterdam te blijven. “Het ziet ernaar uit dat de organisatie in Amsterdam sterker wordt. Maar tegelijkertijd leert de geschiedenis dat je nooit zeker kan zijn. We dachten eerst ook lang in Letland te blijven.”
‘We blijven nog wel even’
Terug in Almere komen Kozyrevs dochters, de 11-jarige Sonia en Liza, met de fiets thuis van school. Ze zeggen hallo in soepel Engels, met Russisch accent, en rennen daarna naar boven. “Ze zijn druk Engels aan het leren”, zegt Kozyrev. “Want ze blijven nog wel even in een internationale omgeving.” Over het leren van Nederlands twijfelt hij nog.
Het zijn de kleine dingen die hem langzaam laten wennen. In Moskou haalde hij zijn koffie bij een hippe zaak aan de overkant. In Almere is de dichtstbijzijnde tent tien minuten fietsen. Dus heeft de presentator maar een eigen apparaat aangeschaft. “Ik moet nog even oefenen”, vertelt hij terwijl hij aandachtig een cappuccino zet, die hij serveert in een mok met kattenoortjes. In anime-stijl, de favoriet van zijn tweelingdochters.
Terugkeren naar Moskou, dat doet de familie pas op de dag dat Poetin aftreedt. “In andere woorden: we blijven voorlopig nog wel even”, zegt hij half grappend, half serieus.
Lees ook:
Ook de laatste vrije tv-zender van Rusland staat nu op zwart
F@ck This Job is al voorbijgesneld door het onderwerp dat de documentaire belicht: de razendsnelle, meedogenloze en massale onderdrukking van de vrije pers in Rusland.
