Derk Sauer: ‘We zijn maar een klein clubje tegenover die Russische moordmachine’

Op 6 maart moest uitgever Derk Sauer zijn huis in het Russische Zjoekovska verlaten. Met een kleine redactie verslaat zijn Moscow Times nu vanuit Amsterdam het nieuws. Toch hoopt hij dat hij ooit terug kan keren: naar het land, de winter en de magische bossen.

I Gij zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben

“Mijn vader kwam uit de hervormde hoek en mijn moeder was ongelovig. Bij wijze van compromis hebben ze zich aangesloten bij de remonstrantse kerk. Best een leuke club, heel vrijzinnig ook, zelfs de dominee weet niet meer of God bestaat. Ik heb het nooit geloofd, maar ik hield wel van de discussies tijdens catechisatie: als die God er dan is, hoe kan de wereld dan zo slecht in elkaar zitten? En meer van dat soort kinderlijke vragen.

“Pas toen Ellen in mijn leven kwam, is er weer een spiritueel vlammetje gaan branden. Zij is katholiek en gaat met enige regelmaat naar de kerk. In het begin hobbelde ik zo’n beetje achter haar aan. Ik ben erg anti-katholiek opgevoed. Een tante van mij heeft zelfs haar hele erfenis aan de Bond ter bestrijding van het Katholicisme geschonken. Maar ik heb nu wel ingezien hoe waardevol het kan zijn om even een uurtje samen te komen, met wat bezinning en mooie muziek. Ik bid niet mee en ik ga zeker geen hostie halen, maar ik kan me wel vinden in de preken over naastenliefde. Wie goed doet, goed ontmoet. Die levenshouding is me tot nu toe prima is bevallen.”

II Gij zult u geen gesneden beeld maken noch enige gestalte van wat boven in de hemel, noch van wat beneden op de aarde, noch van wat in de wateren onder de aarde is

“Of ik de Mammon heb gediend? Absoluut niet. We zijn door een toeval rijk geworden. Toen we ons bedrijf, Independent Media, in 2005 verkochten (voor 142 miljoen euro, red.) aan Sanoma, hebben we niet alleen aan de aandeelhouders, maar ook aan het personeel een groot deel van het bedrag uitgekeerd. Ik kan het honderd keer vertellen, maar het idee dat ik al die miljoenen in mijn eigen zak zou hebben gestoken is behoorlijk hardnekkig. Ja, ik heb een huis net buiten Moskou, al kan ik daar niet wonen, een landgoed in Domburg en een etage in Amsterdam. Je hoeft dus helemaal geen medelijden met me te hebben, maar je denkt toch niet dat ik de de journalistiek ben ingegaan om rijk te worden? Geld is voor mij altijd van ondergeschikt belang geweest.”

III Gij zult de naam van de Here, uw God, niet ijdel gebruiken

“Volgens de marxistische filosofie die ik in mijn jongvolwassen jaren aanhing, was godsdienst opium voor het volk. Voor de linkse beweging, die onder keurige katholieke jongens en meisjes in Oss en omgeving op gang was gekomen, gold dat absoluut niet als een speerpunt. Het ging ons om het onrecht in de wereld. Ik hou er ook helemaal niet van om te provoceren of mensen te beledigen, integendeel: ik probeer juist te verbinden. Ik begrijp ook hoeveel troost religie kan bieden. God is gewoon een heel geslaagd businessmodel.”

IV Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt, zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de Here uw God, dan zult gij geen werk doen

“De meeste leiders zijn mensen die het zelf beter denken te weten, maar ik ben iemand die juist drijft op wat anderen kunnen. Ik ben geen échte journalist, daarom laat ik anderen schrijven. Ik weet zo langzamerhand wel iets van geld, maar je moet mij niet de boekhouding laten doen. Ik denk dat ik maar één ding goed kan en dat is talent herkennen en mensen bij elkaar brengen.

“Dat maakt mij nog geen lui man, sterker nog: mijn werkdrift lijkt door de oorlog in Oekraïne alleen maar toegenomen.Ik was helemaal niet van plan om hier, in het hoofdkantoor van DPG Media, te gaan zitten, met de journalisten van The Moscow Times om me heen. Ik had mijn vrouw Ellen zelfs beloofd om mijn werk af te gaan bouwen. Maar Rusland heeft ons te veel gebracht om de Russen nu in de kou laten zitten. Ik móet ze de mogelijkheid blijven bieden om onafhankelijke journalistiek te bedrijven.

“Of het veel gaat uitmaken, weet ik niet. We zijn maar een klein clubje tegenover die Russische moordmachine, maar niets doen is geen optie. Best opvallend trouwens, als je naar de ontwikkeling in mijn leven kijkt: ik begon ooit in de activistische hoek, werd vervolgens journalist en het lijkt erop dat ik tegen wil en dank als activist zal eindigen, doordat objectieve verslaggeving in Rusland als een subversieve bezigheid wordt gezien.”

V Eer uw vader en uw moeder

“We zijn opgevoed met het idee dat je je tijd niet mag verspillen. Doe iets met je leven! Mijn moeder was een van de jongste rechtenstudenten in Groningen. Ze kreeg vier kinderen, nam de zorg op zich en is daarna weer maatschappelijk actief geworden in de ‘ongehuwde moeder-zorg’. Mijn vader was directeur van een groot pensioenfonds en had er in zijn vrije tijd nog een paar bestuursfuncties bij. Hij zei altijd dat ze later samen reizen zou gaan maken, láter ging het allemaal gebeuren. Hij was nog maar een paar weken met vervroegd pensioen toen zijn hart het begaf.

“Ik kan je de plek nog aanwijzen waar ik reed toen ik het nieuws hoorde. Het was op de Rembrandtweg in Amstelveen. Het eerste wat ik dacht was: dit gaat mij niet overkomen. Niet dat ik minder hard ging werken, maar ik heb tot nu toe wel een veel gezonder leven geleefd dan mijn vader. Hij rookte en was te dik. Ik ben sportief, doe aan yoga en heb nooit één sigaret opgestoken.

“Toen ik zelf tweeënzestig werd, drong het pas echt tot me door hoe jong mijn vader eigenlijk was gestorven. Superjammer, vooral ook omdat hij zo’n beetje midden in het fameuze ‘generatieconflict’ is overleden. Het is nu bijna niet meer voor te stellen: ik deel alles met mijn drie jongens, maar mijn vader en ik maakten vooral ruzie. Ik heb de felste discussies over de woke-cultuur met mijn jongste zoon, mijn vader wist amper wie de Beatles waren. Echt zo’n jaren vijftig-man.

“Mijn oudere twee broers en mijn tweelingzus hadden gestudeerd. Ik niet. Ik werkte bij het ‘Twintig’, het clubblad van de Vereniging Voor Dienstwillige Militairen, terwijl het bij ons thuis toch echt de bedoeling was dat je arts of advocaat zou worden. Ik weet hoe bezorgd mijn vader was. Ik had hem graag gerustgesteld, een beetje trots gemaakt. Ik denk niet dat ik door zijn vroege dood heel anders in het leven ben gaan staan. Dat komt misschien wel doordat ik altijd veel closer met mijn moeder ben geweest. Ze schreef verhalen, hield lezingen, was een beetje rebels, net als ik. Een bijzondere, inspirerende vrouw die gelukkig pas op haar 96ste is gestorven.

“We hadden haar al een paar keer gevraagd om in Domburg te komen wonen, maar ze wilde onder geen voorwaarde haar zelfstandigheid opgeven. Op een dag deed de mogelijkheid zich voor om in een soort zorgcomplex, letterlijk tegenover ons huis, een appartement te kopen. Daar heeft ze de laatste jaren van haar leven gewoond. Tijdens haar laatste zomer liep ze een verkoudheid op die overging in een longontsteking en toen is ze binnen een paar dagen overleden. Ik had die nacht bij haar geslapen. ’s Ochtends zei ze: ‘Ik wil onder de douche.’ Ik heb haar nog geholpen. Daarna is ze op bed gaan liggen, weggezakt en niet meer wakker geworden. Een mooie dood hoor, poeh! Ik zou er vandaag nog voor tekenen.”

VI Gij zult niet doodslaan

“Op mijn veertiende heb ik de Aktiegroep voor de Wereldvrede opgericht. Ik droeg een gebroken geweertje op mijn jas en demonstreerde tegen de oorlog in Vietnam. Als jongen dacht ik precies te weten hoe alles anders moest, maar met het ouder worden kom je er vanzelf achter hoe ingewikkeld de wereld in elkaar zit. Er komt pas een einde aan de oorlog in Oekraïne als de vijand is verslagen. Het lijkt nu een nogal uitzichtloze situatie. Op papier zou de moord op Poetin de boel kunnen versnellen, kijk maar hoe Rusland zich na de dood van Stalin ineens een stuk opende... Maar nee, ik ben nog teveel die jongen met het gebroken geweertje om hardop uit te spreken dat iemand gedood zou moeten worden. Laat ik het zo zeggen: net als veel Russen houd ik nauwlettend de gezondheid van Poetin in de gaten.”

VII Gij zult niet echtbreken

“Zonder Ellen ben ik reddeloos verloren. Ik heb met veel dingen geluk gehad in mijn leven, maar dat ik háár ben tegenkomen, iemand die zó goed bij me past, dat is wel de allergrootste mazzel geweest. Ze stapte mijn kamer binnen bij Nieuwe Revu (Sauer was daar van 1982 tot 1989 hoofdredacteur, red.) en het was meteen: boem! Die is het. Gek is dat hè? Ik heb daarna nooit meer naar een andere vrouw omgekeken. We doen alles samen, we zijn eigenlijk altijd bij elkaar. Ik ben een onrustig mens, iemand die steeds nieuwe dingen wil beginnen. Daar moet je maar net tegen kunnen, als echtgenoot. Ik heb haar meegesleept naar Moskou, maar zij is degene die boel daar draaiende heeft gehouden, een enorm sociaal netwerk wist op te bouwen en vloeiend Russisch spreekt. Ellen is voor 90 procent verantwoordelijk voor ons succes, zij is de minister van buitenlandse zaken in ons huwelijk. Met haar samen heb ik mooist denkbare opgebouwd: een warm gezin. Familie is het enige wat er écht toe doet. De rest is bijzaak.”

VIII Gij zult niet stelen

“Eind jaren negentig en begin 2000 zag je in Rusland de grootste accumulatie van rijkdom in de geschiedenis ooit. Toevallig hadden wij een huis in het dorp waar steeds meer van die superrijken kwamen te wonen. Het is ongekend hoe daar met geld werd gesmeten. Ik ben een observator, iemand die eerder met verbazing dan verontwaardiging om zich heen kijkt. Een enkele keer ergerde ik me wel aan die lui, bijvoorbeeld toen ik om een bijdrage voor het Wereldnatuurfonds vroeg en zo iemand antwoordde dat het hele onderwerp hem niks interesseerde, om vervolgens met zijn privéjet naar een of ander vakantieland te vliegen. Ik voel zelf een verplichting om mijn vermogen te delen, maar ik ga jou niet aan je neus hangen hoe ik dat doe.”

IX Gij zult geen valse getuigenissen spreken tegen uw naaste

“Na mijn optreden in Zomergasten (VPRO, 7 augustus, red.) schreef de televisierecensent van Trouw dat ik zo’n ongrijpbaar mannetje was en een handjevol boze Twitteraars verweet me hypocriet te zijn omdat ik ooit heb samengewerkt met mensen die niet deugen. Wat iedereen lijkt te vergeten is dat de geschiedenis van Rusland een verschuivend geheel is: iemand die op het ene moment niks fout kon doen, werd een paar jaar later als de grootste boef gezien. Ondernemingen die heel goed van start gingen, zijn uiteindelijk toch volledig van de rails gelopen.

“Heel veel mensen die, net als Ellen en ik, in de jaren negentig droomden van een mooie toekomst, hebben ergens onderweg de verkeerde afslag genomen. Dat ik met sommigen van hen in die begintijd zaken heb gedaan, kun je me toch niet met terugwerkende kracht voor de voeten werpen? Niet dat ik het vervelend vind om kritiek te krijgen – misschien is het wel gezond dat er af en toe iemand aan mijn been komt hangen – maar ik vind het een beetje makkelijk, heel Nederlands ook, om de boel te verdelen in ‘goed’ en ‘fout’.

“Neem de zogenaamde vriendschap met oligarchen die me wordt verweten: allemaal apekool. Dat waren zakelijke contacten. Als je in tweeëndertig jaar een groot bedrijf opbouwt, heb je óók contact met mensen die niet per se je vrienden zijn. En natuurlijk: ik heb fouten gemaakt, mijn mening weleens moeten herzien, maar ik ben altijd transparant geweest.

“Ik schrijf al dertig jaar elke week in Het Parool over de dingen die ik meemaak en de mensen die ik tegenkom. Iedereen kan alles van mij weten. Mijn allereerste indruk van Poetin en hoe gevaarlijk die man eigenlijk was, de inval van de belastingdienst bij ons bedrijf, de ontmoetingen met Michael Chodorkovski en andere Russische ondernemers: het staat allemaal keurig in de krant.”

X Gij zult niet begeren uws naasten huis; gij zult niet begeren uws naasten vrouw, noch zijn dienstknecht, noch zijn dienstmaagd, noch zijn rund, noch zijn ezel, noch iets dat van uw naaste is

“Ons huis in Zjoekovka is nog nét niet door de Russische overheid geconfisqueerd, maar we kunnen er in ieder geval geen gebruik meer van maken. Ik begeer dus eigenlijk iets wat mij al jaren toebehoort. En het staat er maar, met al onze spullen erin: foto’s en schilderijen, dingetjes waar we in de loop der tijd enorm aan gehecht zijn geraakt. Het huis staat symbool voor: hoe nu verder? Ik kan iemand vragen om de boel leeg te halen en de kachel uit te zetten, maar dan is het alsof ik de hoop opgeef.

“Ik ben niet iemand die urenlang, met veel drank erbij, zwaarmoedig over Moedertje Rusland wil praten, maar toch, ik mis de winter, het langlaufen door de magische bossen… Ik heb het romantische idee dat ik op een goed moment terugga, de deur open doe, mijn schoenen in de gang zie staan en dat ik dan het leventje oppak dat ik ooit heb moeten achterlaten.”