De muur van water is goud waard voor surfhotspot Nazaré

Het is guur deze zaterdagochtend in januari – de staart van een storm trekt met grauwe miezerregen vanuit het noorden langs de Portugese kust. Maar dat deert de tientallen toeristen niet die vandaag de rotspunt op zijn gewandeld: ze zijn nú hier en willen bij het Fort van aartsengel Michaël uitkijken over het onrustige zeewater. Daar is geen surfer te bekennen, de golven van enkele meters hoogte slaan onstuimig tegen elkaar kapot; het is voorstelbaar dat het water hier hoog kan oprijzen als de omstandigheden daarnaar zijn.

En hoog, ja, dat kunnen de golven hier zeker worden. Record na record wordt langs dit stukje kust verbroken, voor het surfen op de hoogste golf ter wereld – 23 meter, 24 meter, ruim 26 meter: de surfrecords zijn allemaal hier neergezet. Het is te danken aan de vorm van de oceaanbodem voor de kust: een geul die onder water loopt als een canyon, waardoor bij de juiste deining en windrichting de golven elkaar opkloppen tot zulke onmenselijke hoogtes dat je er alleen nog per jetski ingetrokken kan worden. Op eigen kracht peddelen is er niet meer bij.

Muur van water

Overal in het kustdorp hangen de foto’s, in etalages en op billboards op straat: altijd met de vuurtoren op de rotspunt op de voorgrond, daarachter een muur van water waarvan je zou geloven dat deze de toeschouwers én de rotsen zelf nog zal verzwelgen. In dat water suist dan zo’n minuscule surfer omlaag, schijnbaar onverschrokken, op een plek waar ieder weldenkend mens zou wegblijven.

Iets voor de vuurtoren van Nazaré hebben een paar foodtrucks hun tafeltjes alweer klaargezet voor de eerste hongerige toeristen. Big Waves Food en Surf Streetfood, de menukaarten zijn uitgeschreven op hout in de vorm van een surfplank. Een oudere Franse dame vraagt voorbijgangers of er al surfers in het water liggen, dan hoeft ze niet helemaal naar de punt te lopen. Verderop hangen souvenirshops hun T-shirts buiten. In Portugal hebben veel mensen intussen begrepen dat er in het kielzog van de surfers een nieuw segment in het toerisme ontstaat. Mensen met een goed inkomen die bereid zijn te betalen om hun vakantieweek in comfort door te brengen in de buurt van hun favoriete golven, plus mensen die zich aangetrokken voelen tot de sfeer van de surfwereld zonder zelf ook maar ooit in een branding te hebben gelegen.

In surfwinkel Nazaré Canyon in het centrum vertelt mede-eigenares Susana Lousada tussen de Billabong-shirts en Rip Curl-truien wat een gekte het soms is met surftoeristen in haar winkel. “Ze komen van overal en vragen altijd hoe laat de golf te zien is”, zegt ze lachend. “Alsof Moeder Natuur met een klokje werkt die aangeeft wanneer de golven op het hoogste zijn.”

Een golf schuimbekkend op zijn hielen

Maar dat die bizar hoge golven soms werkelijkheid zijn, dat weet Lousada maar al te best. Haar eigen zoon is big wave surfer, een jongen die opgroeide aan de kust en daardoor zonder angst het water in gaat. Ze laat de spullen zien die daarvoor nodig zijn: een extra verstevigde surfplank, een veiligheidsvest dat zowel je rug beschermt tegen de klap van het water én uitgerust is met CO2-capsules om het vest lichter te maken zodat je omhoog kan komen als het water je onder blijft trekken.

Achter haar toonbank toont Lousada een filmpje op YouTube, waarop haar zoon António Laureano op een golf met een geschatte hoogte van ruim dertig meter surft – zelfs al ziet de moeder het filmpje voor de zoveelste keer, opnieuw schreeuwt ze het bijna uit als haar zoon even wankelt op zijn surfplank terwijl de golf hem schuimbekkend op de hielen zit. Een val in een dergelijke golf betekent niet alleen dat je ‘gespoeld’ wordt, je wordt ook meegetrokken in het kolkende water tot je niet meer weet wat boven of onder is.

Vaak lukt het de jetski’s niet gelijk een surfer eruit te trekken voordat de volgende golf breekt – met een kracht waarmee een normale surfplank aan stukken zou worden geslagen. Wie in deze branding terechtkomt, moet teruggrijpen naar een training waarbij surfers met stenen over de bodem van zwembaden lopen, traag uitademend in een soort meditatiestand om rustig te blijven. “Op de dag dat mijn zoon die golf van dertig meter surfte, stond ik hier in de winkel. Mijn handen zweetten toen ze me belden dat hij in de golf zat. Ik hoorde dat hij rechtsaf sloeg, in de richting van de rotsen. Daarna kon ik pas rustig ademhalen toen ik ze hoorde zeggen dat hij de golf uit was.”

Hartstilstand onder water

Dat de golven serieus moeten worden genomen, werd afgelopen januari weer bevestigd toen de 47-jarige Braziliaanse pro-surfer Marcio Freire omkwam. Nadat hij per jetski de golf op was getrokken, kwam hij ten val. Onder water gezogen in de metershoge golven, kreeg hij een hartstilstand. Reanimatiepogingen nadat hij door de jetski’s in het water was gevonden en naar het strand getrokken, mochten niet baten. Freire is de eerste surfer die is omgekomen in het water bij Nazaré. Eerder waren er al surfers gewond geraakt, sommigen braken hun rug. Freire was vermoeid en ging laat op de dag de golf in, toen het reddingsteam zich al klaarmaakte te vertrekken.

“De communicatie is voor ons het belangrijkste”, vertelt de burgemeester van Nazaré, Walter Chicharro, aan de telefoon. In 2013 aangetreden, stelde Chicharro zichzelf als doel om van het surfdorp een ‘internationaal merk’ te maken. Volgens zijn eigen getallen is dat intussen gelukt: de toeristische gondel met uitzicht over de stad wordt vaker gebruikt dan die van hoofdstad Lissabon, en de vuurtoren – zo bekend vanwege de foto’s van de enorme golven – wordt in een jaar door toeristen uit 120 verschillende landen bezocht.

Grote aanstichter voor de verandering was de Amerikaanse surfer Garrett McNamara, die in 2011 een wereldrecord vestigde met een 24-meter hoge golf in Nazaré. Daar bouwde Chicharro zijn campagne verder op uit, via sociale media en internet. “Een hoogtepunt was dat op gebouwen op Times Square in New York werd geadverteerd door het Portugese nationale toerisme-instituut, door een afbeelding van die golf van McNamara op ware hoogte te projecteren. We worden hét gezicht van Portugal.”

Voorheen slaperig vissersdorpje trekt internationale investeerders aan

Er is geen woord tussen te krijgen als de enthousiaste burgemeester vertelt hoe het gelukt is Nazaré internationaal op de kaart te zetten, door merken als Mercedes en Red Bull zich te laten verbinden met de kustplaats. Internationale investeerders worden aangetrokken om vastgoed te kopen voor vakantiewoningen. Het tot voor kort slaperige vissersdorpje ziet zo’n druk op de plaatselijke woningmarkt ontstaan, dat de gemeente met hulp van de overheid recent besloot 150 sociale woningen bij te bouwen zodat de lokale bevolking niet te veel achter blijft.

Het is een van de tekenen dat het surftoerisme flinke verandering brengt voor Portugal. In golfmekkaa Ericeira bijvoorbeeld, een andere kustplaats op een uurtje rijden ten zuiden van Nazaré, werd recent een hotel geopend waar de kamers vanaf 160 euro oplopen tot honderden euro’s per nacht – in een land waar het minimumloon 700 euro per maand bedraagt. Het restaurant in het hotel laat zich adviseren door een chef-kok die een restaurant met Michelinster runt in Lissabon, in de spa kunnen bezoekers zich laten masseren na een dag in de golven – of nadat ze toch op z’n minst naar de golven hebben gekeken.

Ligt burgemeester Chicharro zelf ook geregeld in het bulderende schuimgeweld? Nee, hij moet bekennen dat hij zelf niet surft. Ja, recent kocht hij een stand-up paddleboard, een grote surfplank waarop je staand rustig over het water kunt bewegen. Maar denk niet dat Chicharro daarmee geen man van de zee is: zijn vader was visser, zijn moeder verkocht vis. Sterker nog, zijn achternaam Chicharro is Portugees voor vissoort horsmakreel. Het leven hier is immers altijd al verbonden met het water.

Niet naar de kleine kindergolven

Het is te zien dat het gezicht van Ramon Laureano aan de elementen blootgesteld is geweest. Zijn huid is gebruind, leerachtig, met een stevige zwarte baard en intens schitterende bruine ogen zodra hij over zijn zoon António Laureano praat. Vijf jaar was de jongen, toen hij voor het eerst met zijn vader meeging. Al snel ging António mee naar de plek waar zijn vader surfte en niet naar de kleine kindergolven, zo bespaarden vader en zoon tijd.

Nu zoonlief intussen op golven van tientallen meters hoog surft, begint het leven van de familie te veranderen. Om de carrière van de twintigjarige António te faciliteren, is het gezin naar Nazaré verhuisd. Terwijl moeder Susana in de surfwinkel werkt, geeft vader Ramon cursussen op de jetski: hoe surfers in hoge golven te trekken én er weer uit te helpen. Zij zijn de enige organisatie die hiervoor samenwerkt met de Portugese autoriteiten. Van over de hele wereld komen mensen om die kennis mee te nemen naar andere plekken met enorme golven – in Chili, op Hawaï.

“Als de grote jongens bezig zijn, hebben we altijd mensen met radio’s op de kliffen staan. Een aantal redders op het strand, een ambulance, verschillende jetski’s in het water”, vertelt Ramon. “Die zijn allemaal door ons opgeleid. Zo creëren we gelijk banen. Want er is maar weinig werk in deze regio, begrijp je?”

Lachend vertelt Ramon in zijn loods tussen de surfplanken en wetsuits hoe hij Nazaré zag veranderen in slechts een paar jaar. “Vroeger kon je hier alleen traditioneel Portugees eten, visstoofpotjes bijvoorbeeld. Nu heb je luxe restaurants met veganistische maaltijden op de kaart.”

Voor Ramon is de hoop gevestigd op een grote sponsordeal voor zijn zoon. Er zijn al wat kleine bedrijven die zich voor kleine bedragen hebben verbonden met hem, maar het wachten is op een groot merk. Nu er opnames op internet circuleren waarop de zoon op een golf van ruim dertig meter surft – mits erkend door de instanties een nieuw wereldrecord – lijkt de jonge António een van de nieuwe helden van het dorp te worden. Een team van televisiekanaal HBO heeft de zoon dan ook gevolgd voor een volgend seizoen van de documentairereeks 100 Foot Wave, die deze maand zal uitkomen. Daarmee lijkt er grote verandering voor de bescheiden Portugese familie op komst, precies zoals ook hun land door de komst van het professionele surfen veranderde.

Lees ook:

Weg uit Nederland vanwege corona: antivaxers in Portugal

Sommige Nederlanders die kritiek hebben op het coronabeleid, zijn naar het buitenland verhuisd. Bijvoorbeeld naar het binnenland van Portugal, waar menig antivaxer vanuit de rest van de EU is neergestreken.