De burgeroorlog in Tigray begint steeds meer te lijken op de Rwandese genocide

Enkele berichten uit de Ethiopische provincie Tigray waar al meer dan vier maanden een burgeroorlog woedt.

9 november 2020. Het stadje Humera aan de grens met Eritrea wordt met artillerievuur bestookt. Burgers zijn doelwit en slaan op de vlucht.

9 november 2020. In het plaatsje May Cadera worden circa 600 mensen met machetes en hakmessen op straat gedood.

19 november 2020. De stad Aksum wordt met mortiergranaten onder vuur genomen vanaf een heuvel. De bommen vallen op woonwijken.

28 november 2020. Woonwijken in de hoofdstad van Tigray, Mekele worden zwaar gebombardeerd door het Ethiopische leger: 27 doden en honderd gewonden.

28 en 29 november 2020. Honderden ongewapende burgers worden in Aksum standrechtelijk geëxecuteerd. De stad wordt door Eritrese troepen volledig geplunderd.

29 januari 2021. Het Ayder ziekenhuis in Mekele behandelde al 750 vrouwen die verkracht zijn door soldaten.

11 februari 2021. Het ziekenhuis in Adrigat heeft 74 slachtoffers van verkrachting behandeld.

4 - 7 maart 2021. Executies en verkrachtingen in Wukro door Eritrese en Ethiopische troepen. Zo zouden ook nonnen van het klooster van Wukro zijn verkracht.

7 maart 2021. In de stad Azeba openden Eritrese soldaten het vuur op bezoekers van de markt.

Deze nieuwsberichten en voorbeelden uit rapporten over Tigray, de noordelijke Ethiopische provincie waar een burgeroorlog woedt, zijn slechts een greep uit een veel groter aantal. Afzenders: Amnesty, Human Rights Watch, VN-mensenrechtenorganisaties, de Ethiopische Commissie voor Mensenrechten en ngo’s. De data zijn gebaseerd op getuigenverklaringen van overlevenden, berichten van buitenlandse hulpverleners ter plaatse, satellietbeelden en opgevangen communicatie tussen Eritrese en Ethiopische troepen in het gebied door Amerikaanse inlichtingendiensten.

Kwalificaties als misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, etnische zuiveringen en zelfs genocide vallen. Vergelijkingen met de misdrijven in het voormalige Joegoslavië, zoals in Srebrenica, en de massamoord op de Tutsi’s in Rwanda, dringen zich op.

Het begint op 4 november vorig jaar als het Ethiopische leger de opstandige deelstaat Tigray binnenvalt. Tigray wordt geleid door de TPLF, de partij die Ethiopië 29 jaar met dictatoriale hand bestuurde maar in 2018 aan de kant werd geschoven. Abiy Ahmed werd de nieuwe premier van Ethiopië en beloofde de ramen en deuren van het land open te zetten. Vrijheden lonkten.

De TPLF trok zich terug op haar thuisbasis in Tigray en verzette zich tegen alle vernieuwingen van Abiy. Tigray stevende af op autonomie. In het federale land, met tien deelstaten en circa tachtig volken, was dit voor het centrale gezag in Addis Abeba onverteerbaar. Toen TPLF-milities in de herfst van vorig jaar ook nog eens een basis van het Ethiopische leger aanvielen in Tigray, was de maat vol. Abiy stuurde troepen om Tigray in het gareel te dwingen.

Wrede paradox

Vanuit het zuidoosten rukte het Ethiopische leger op. Vanuit het zuidwesten vielen zwaarbewapende milities uit de buurdeelstaat Amhara Tigray binnen. In het noorden trokken zeker veertien Eritrese divisies de grens met Tigray over. Abiy had net vrede gesloten met buurland Eritrea na bijna dertig jaar koude oorlog, waarvan de eerste jaren met bittere strijd en veel doden. Hij kreeg er de Nobelprijs voor de Vrede voor, eind 2019. Inmiddels zijn er aanhoudende berichten dat ook Somalische eenheden vanuit het oosten Tigrayese milities aanvallen.

Op 28 november vorig jaar riep Abiy al de totale overwinning uit. Tigray was weer onder controle, maar tot op de dag van vandaag worden er nog steeds hevige gevechten gemeld én gruwelijke misdrijven tegen de bevolking. Het internet- en telefoonverkeer liggen al maanden vrijwel plat om pottenkijkers buiten te houden. “Het is een paradox”, zegt Kjetil Tronvoll. “Premier Abiy Ahmed kreeg de Nobelprijs voor de Vrede, en ruim een jaar later worden onder zijn leiding oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid gepleegd. Abiy kan zelfs medeplichtig zijn aan genocide.”

Hoogleraar Tronvoll is directeur van het Noorse Oslo Analytica, dat onderzoek doet naar vrede en conflicten, en bestudeert de ontwikkelingen in Ethiopië en Eritrea al dertig jaar. Hij volgt de berichten over de vele wreedheden op de voet. Het geweld in Tigray karakteriseert Tronvoll nog steeds als een burgeroorlog, omdat Eritrese troepen aan de zijde van het Ethiopische leger vechten, en dat geldt ook voor de Somalische militairen. “Het is een hopeloze en uitzichtloze burgeroorlog geworden. Ethiopië krijgt Tigray niet alleen eronder en heeft hulp van buurlanden en deelstaat Amhara nodig.”

Ondanks al die buitenlandse en binnenlandse troepen bieden de TPLF-milities in het bergachtige Tigray nog steeds hevige weerstand. Ze zouden 250.000 strijders onder de wapenen hebben. “Abiy zit nu machteloos in de hoek bij deze oorlog”, zegt Tronvoll. De premier van Ethiopië heeft geen greep op de situatie in Tigray, waar vooral Eritrese soldaten zich te buiten lijken te gaan aan oorlogsmisdaden. Die troepen worden aangestuurd door de Eritrese president, Isaias Afwerki, een dictator in Noord-Koreaanse stijl. Beide landen ontkennen tot de dag van vandaag de betrokkenheid van Eritrese eenheden op Ethiopisch grondgebied. En Afwerki heeft een broertje dood aan mensenrechten en oorlogsrecht.

Etnische zuiveringen

“De burgeroorlog in Tigray begon als een politiek territoriaal conflict, maar krijgt nu steeds meer de trekken van een etnisch conflict”, zegt Thijs Bouwknegt, historicus bij het Niod en gespecialiseerd in massageweld in Afrika. Hij is een kenner van de genocide in Rwanda die ruim 26 jaar geleden plaats had. De vergelijking met Rwanda wordt steeds pregnanter in Tigray.

“Amnesty, Human Rights Watch, en zelfs de nieuwe minister van buitenlandse zaken van de Verenigde Staten, Anthony Blinken, spreken al van etnische zuiveringen die gaande zijn in Tigray.” Curieus genoeg is het etnisch zuiveren van een gebied geen internationaal misdrijf op zich. “Maar zo’n zuiveringsproces gaat wel vaak gepaard met massaal geweld, zoals nu in Tigray, dus kan er sprake zijn van internationale misdrijven, zoals vervolging, verdrijving en massamoord”, aldus Bouwknegt.

“Genocide kent min of meer dezelfde daden als misdrijven tegen de menselijkheid, maar bij volkerenmoord gaat het om grootschalig en systematisch geweld tegen de burgerbevolking, daarbij komt het discriminerende oogmerk om een bepaalde nationale, etnische, religieuze of raciale groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen. We horen berichten dat Eritrese troepen orders hebben om te doden en plunderen in Tigray. Soldaten zouden volgens getuigen, die het overleefd hebben, vertellen dat ze dit doen omdat zij Tigrayers zijn”, aldus Tronvoll.

Hij is er inmiddels van overtuigd dat er volop oorlogsmisdaden worden gepleegd. “Er komt steeds meer bewijs in de vorm van verklaringen van getuigen en slachtoffers, foto’s en video’s van gruwelijkheden. Ook zijn er satellietbeelden.” In het internationale humanitaire recht gaat het daarbij om de schaal waarop de misdrijven tegen burgers zijn gepleegd, de systematische manier en hoe wijdverbreid. “Het moet aangestuurd worden van bovenaf. Volgens hem maken Eritrese en Ethiopische troepen zich hier schuldig aan, net als de milities uit Amhara.”

De TPLF-milities doen dat niet. Tronvoll: “Die gaan hun eigen bevolking niet uitmoorden”. Hoewel het bloedbad in May Cadera op 9 november vorig jaar toegeschreven wordt aan paramilitairen uit Tigray, die daar 600 Amhaarse gastarbeiders zouden hebben gedood met kapmessen.

Scala aan systematische gebeurtenissen

Tronvoll moet zien dat dit wordt vastgesteld. “Dat de TPLF dit heeft gedaan kwam pas naar buiten toen milities uit Amhara May Cadera hadden ingenomen, dus dit kan ook propaganda zijn”, zegt Tronvoll.

Een scala aan systematische gebeurtenissen versterkt het idee van uitroeiing van een volk in Tigray. Artsen zonder Grenzen meldde dat het zorgstelsel in Tigray is ingestort door ‘doelbewuste aanvallen, vernielen en plunderen van de meeste ziekenhuizen’. Ook het uithongeren van de bevol-king – twee derde heeft inmiddels ernstig tekort aan voedsel – wordt gezien als een vorm van genocide. Al maanden is Tigray grotendeels afgegrendeld van de buitenwereld. Hulporganisaties kunnen maar zeer beperkt hun werk doen, zoals voedsel leveren.

Dan zijn er nog de vele berichten over verkrachtingen van vrouwen tot zeer jonge meisjes. De Ethiopische minister van vrouwenzaken heeft daar haar zorg over uitgesproken. “Het zijn ernstige misdrijven, die als het gepaard gaat met straffeloosheid, wel degelijk verder kunnen escaleren als er niet tegen wordt opgetreden”, zegt Bouwknegt.

Proces van dehumanisering

Er zouden zelfs rapporten zijn van mannen die gedwongen worden om meisjes uit de eigen familie te verkrachten, anders worden ze gedood, meldde de Hoge Vertegenwoordiger van de Verenigde Naties tegen seksueel geweld in Conflicten, Pramilla Patten eerder al. Bouwknegt kent de verhalen ook. “Je zag dit ook in Rwanda, waar Tutsi-vaders of grootvaders hun dochters of kleindochters moesten verkrachten onder dwang van Hutu’s. Het is het demoraliseren en terroriseren van de burgerbevolking. Heel beangstigend en een proces van dehumanisering.”

Ondertussen duren al deze wreedheden onverminderd voort. Daarmee rijst de vraag: wie wordt hiervoor verantwoordelijk gehouden? Natuurlijk generaals, legercommandanten, soldaten, paramilitairen en burgermilities, maar de ogen zijn ook gericht op de politieke leiding.

“Juristen zullen stellen dat Abiy als minister-president eindverantwoordelijkheid draagt voor wat het leger doet. Hij moet er alles aan doen om excessief geweld en internationale misdrijven tegen burgers te voorkomen en in voorkomende gevallen de daders voor de rechter brengen”, zegt Bouwknegt.

Van alle bewijzen die al naar buiten zijn gekomen, meent Tronvoll dat de president van Eritrea, Afwerki, verantwoordelijk kan worden gehouden voor de misdaad der misdaden in Tigray: genocide.

Medeplichtig aan genocide

Potentieel is premier Abiy van Ethiopië medeplichtig aan genocide, denkt Tronvoll. “Als Abiy de Eritrese troepen om hulp heeft gevraagd in Tigray, hij bekend is met hun misdrijven daar en er niets tegen heeft ondernomen, dan helpt hij bij genocide en is Abiy medeplichtig.”

Uiteindelijk zal onderzoek moeten uitwijzen wat er werkelijk is gebeurd en op welke schaal. De druk op Ethiopië om dit toe te staan is hoog. Afgelopen donderdag kwam er een akkoord. De Hoge Vertegenwoordiger van de VN voor mensenrechten, Michelle Bachelet, gaat samen met de redelijk onafhankelijk opererende Ethiopische Mensenrechtencommissie onderzoek doen in Tigray naar de klachten over oorlogsmisdaden. Ethiopië heeft gezegd mee te werken. Als er bewijs wordt geleverd voor oorlogsmisdaden en/of genocide, dan ligt er een probleem met de vervolging van verdachten. Zo erkennen Ethiopië en Eritrea het Internationale Strafhof (ICC) in Den Haag niet. Dan kunnen rechtszaken alleen in Ethiopië worden gevoerd.

Dat de man van de prestigieuze Nobelprijs voor de Vrede, Abiy Ahmed, de eindverantwoordelijke voor wat er in Tigray gebeurt, voor de rechter zal moeten verschijnen voor misdrijven tegen de menselijkheid, oorlogsmisdrijven of genocide, lijkt vooralsnog niet erg waarschijnlijk.

Lees ook:

Ethiopië verliest regie over Tigray waar gemoord, geplunderd en verkracht wordt.

De strijd in de Ethiopische provincie Tigray gaat onverminderd door, maar niemand weet wat er precies gebeurt. Twee Nederlandse hulpverleners die onlangs in het gebied aanwezig waren vertellen hun verhaal.

Een bloedbad in de stad waar de Ark van het Verbond zou liggen.

In de heilige stad van de Ethiopisch Orthodoxe kerk, Aksum, waar naar overlevering de Ark van het Verbond ligt met de tafelen met de Tien Geboden, heeft eind november vorig jaar een bloedbad plaatsgevonden.